Vola Vanua Fourth Edition

Turaga na Tui Yacata:

Sa oti na veibuli vua na Turaga na Tui Yacata, ena 25 Tiseba 2010. E nanuma o VOLA VANUA me vadeitaki kemudou ni sa oti e 90 na bogi ka sa dei nai tavi dou sa qarava. Sa donu mai Lagi vua na Kalou ka donu mai na Vanua O Lalagavesi kei na Lotu.

Sa kila oti na Turaga Tui Cakau na veibuli dou sa qarava oti ka sa kila talega na Lotu mai na kena iTalatala ni Tabacakacaka. Dou kakua ni rere se yalolailai.

Turaga Tui Yacata:

·         sa oti e 90 na bogi na nomuni sa buli. Ke dua a via coqa, me veilewaitaka ena mataveilewai  na lewa ni Vanua. I’a au via vadeitaki kemuni ni kua MONI TU DEI. Eratou sa buli kemuni oti na Sau Turaga. Vakavanua sa donu koya ka kua ni leqataka na lewa e kauta tiko yani o Roko Tui Cakaudrove. E sega na yavu dei. O iratou na tokona tiko nai naki koya mo na qai sarava na cava ena yaco.

·          tu dei ka tauca na nomu lewa vakavanua. Kaciva na mataqali, vakaraitaka ni sa oti na 90 na bogi sa dei nai tutu. Vakaraitaka na ka e na yaga me qaravi taumada.

-       Na matanigasau ki Nalovotu ena kena mai vakamalumalutaki na mataqali o Naseicake, me sa  iTokatoka. Oqori na cala e yaco ena  Veitarogi Vanua.  Kacivi Beci ki nomu vale vosa vua. Tukuna vua ni ko  sa taura na vanua kei na kena lewa ka me vakasuka, ke sega ni via rogoca solia vua e vitu na siga me vakasamataka kina, i’a me qai namaka na kena  isau.

Na Sau Turaga:

·           Dou tu dei ena ka e nomudou, (Your identity) kei na nomudou itavi (Your Responsibility). Sa cavuta oti na Roko ni sa vakamalumalutaki na Sau Turaga; vakai vola e dina, sa bokoci na mataqali me sa dua ga nai tokatoka Naseicake, yali nai Tokatoka Nalovotu.

·           Vakavanua e bula tu na iTokatoka Nalovotu, kena Kawa; Kawa nei Tua Raikaki, Tua Sevu, Tua Jona, Tua Biu Loa, Tua Tuna; kemuni kece na kena kawa ko ni tu ena veivanua eso, o kemuni na lewe ni tokatoka Nalovotu, Mataqali Naseicake kemuni na (Kai Yacata) ni tucake, ni tacake, kua na vakacuva ulu, ke ra veisautaka nai vola, i’a na dra e sega ni dua ena veisautaka. Era na KAWABOKO ga o ira na veisautaka. Ko ni na tubu me lewe levu mai ena yaco mai na gauna mo ni lesu mera kila na kai Yacata ni o kemudou na kai Yacata.

·           Dou kua ni rogoca na ka e via tukuna na Roko Tui Cakaudrove. O koya e sega ni kila na cava dina e koto mai Yacata ni dua ga na vakailesilesi dau veiqaravi ni yasana ka sega ni ulabaleta na lewa ni Turaga Tui Cakau. Vei kemudou na Sau Turaga, dou kua ni kauwai ena ka e via la’ki tukuna tiko na Roko. E kauta tiko yani e dua nai vola bubuluitaki ena Lasu. O koya e sega ni kilai Yacata kei na kena italanoa makawa ka rairai levu tale na lasu sa mai rogoca. Na  ile e kauta tiko yani e sega na kena yavu, ke ma ni dua, i’a e yavu lasulasu. Nai Vola ni Veitarogi Vanua e kauta tiko mai qori kei ira era tokoni koya tiko, e yaga me ra kila ni ra tokona tiko e dua na I tukutuku lasutaki.

·           Matai - me kila o Momo Samu e sega ni kawa me buli me Tui Yacata. Drau vosota, oqori na vosa au rogoca mai vei Tubuqu Merewalesi Lawanuku kei Tinaqu o Merewalesi Didrau, ni o dou sega ni kawa ni gunuva na Bilo. Sa buli oti o Tua Savenaca Vue, era galu e vica na makubuna, sa cavuta oti o Josese Tukana kei Dawai Vunicagi me kua tale ni dua vei kemudou me via siova na Bilo ni Tui Yacata.

·           Rua - e cala na na nodratou veibuli na Bati - Momo Aisea kei Momo Delai. E sega ni dau vei buli na Bati. Na cala ni veibuli e rua sa caka oti sa vadeitaka ga na cala ni ka e yaco mai Naselesele 1929. Qori na vosa nei Momo Delai me datou kua ni tokona se vakabauta e dua na ka e tu ena veitarogi Vanua. Ke dou sega ni duavata kei VOLA VANUA, dou na buli Momo Samu tale na Bati? Dou cakava, o Galu kei kawaboko erau sega ni se yawa. Dou kua ni yalo kaukauwa me ra vakaloloma kina na noda kawa ni mataka. Noqu itavi me’u vakasalataka na vanua. Ke dou via cakava na Bati, Malolo kei na Namokamoka - Tokatoka Nabua dou kua sara ni via tokona - ai kuri ga ni leqa.

·           Nai tukutuku Raraba ni Qoliqoli kei Vatuvara, keirau a vola kei Momo Delai mai Tavua ena ivakasala ni Turaga Tui Cakau Ratu Penaia Ganilau baleta na kena a vakalutumi tu eso na ka dina ka vakacurumi eso na ka  lasu me lewe ni tukutuku. E sega ni dua vei kemuni e se bula tiko ni kua me vola e dua nai tukutuku raraba ka bubuluitaki bula tiko ni kua e na Veitarogi Vanua, me vaka na kena keirau a vola kei Momo Delai. Au rogoca mai vei Ratu Penaia na ka me qaravi me baleti Yacata kei na kena vanua yanuyanu. Au mai rogoca tale vua  na Turaga Tui Cakau ni kua na ka e dodonu me qaravi me vaka na veibuli sa mai veibataki tiko oqo.

Bati:

·         Vakasala o VOLA VANUA, kemudou na Bati dou kua ni vakalatilati ena veibuli sa caka oti ni dou na mavoa kina. Dou na sega ni vukea na savasava ni vanua o Yacata. Sa donu na nodratou itavi na Sau Turaga. E dina ni ratou a mai buturaki sobu e na ivola mai Naselesele, i’a eratou se bula tiko na kena kawa bula,  eratou sa tucake me ratou bulia vou ka vakabula vanua. Dou kua ni vakalatilati na Bati, dou raici kemudou ga. Leuta mada na malamala mai na matamudou, ni bera ni o la’ki leuta na malamala mai na mata ni wekamu”

·         Au sa vakaraitaka oti ni sega ni dau veibuli na Bati. Au sa baci kaya tale kau na kaya tiko ga me kilai. Era dau veibuli ga na Sau Turaga - na Sau Turaga kei Yacata au sa kaya oti mai cake, ni mataqali Naseicake/Tokatoka Nalovotu. Era bula tu nikua na kena kawabula. O kedatou na kawa sema vei Nau Kuva edatou sega ni Sau Turaga. Dou vosota me’u vosa doudou ni’u kila na noqu veiwekani. Ke sega ni dua e tukuna vei kedatou, e yaga me’u tukuna me kilai, baleta ni mosi vei keimami ni dau kau cake mai na cala ni ka era cakava na qase. noda itaba ni gauna qo meda sa vakadodonutaka, vakasavasavataka me bula na vanua kei ira na kena kawabula. Sa rauta na lasutaki ira tiko na gone.

·         Meda dui kilai keda kei na vanua era lako mai kina na tukada era sa mai duavata toka ena ucunivatu qo. O koya e kila ni Sau Turaga, kila na nomui tavi, o iko na Bati kila na nomui tavi, o iko na matanivanua kila na nomui tavi. Ke o sa gunuva na bilo mo kila na cava na kenai tavi. Rau yali bula tiko na gone dau kei na mataisau) ena qai tukuni yani vakamalua).

·          E dau ivosavosa tu i Tua Soge Levu,” Sa sega a kai Yacata dina”. Oqori na nona vosa e dua na Kai Yacata dina. Tokatoka Nalovotu, Mataqali Naseicake o koya na Sau Turaga.

Vola Vanua Third Edition

VAKASAMA VAKAYALO- NA TUCAKE TALE NEI KARISITO

Na cava e kauta mai vei au na Tucake Tale nei Jisu Karisito ena gauna oqo?

E na duruwalutaki na vakasama qo me vaka ni duruwalu tiko na nodatou vale ni Lotu, ni cavuti na vitu/walu, sa dusia vakaviti ni sa taucoko; sa vakamanataki nai tukutuku ka oboti talega;

1.        Na tucake tale nei Jisu sa dusia ka vakatakila na Kaukauwa levu ni Kalou

[Efeso 1:19-21] na kaukauwa levu ka dau cakayaco; e kaukauwa levu dau veivakaturi ka veivakatikori ena ligai matau; e sega ni rawa me buluti, e sega ni rawa me sogoti se vakalasui, baleta ni Kaukauwa levu ka Dina. Sa via dusia ko Paula ni sega ni rawa ni buluti na Dina, sega na kenai sogo me tabaki sobu kina, ena vaqiqicici tani kece na i sogo vatu ni bulubulu lasu.

• Eph 1:19 and how very great is his power at work in us who believe. This power working in us is the same as the mighty strength

• Eph 1:20 which he used when he raised Christ from death and seated him at his right side in the heavenly world.

2.        Na tucake Tale nei Karisito me vakadinadinataka ni Kalou ko koya;

[Roma 1:4] Rom 1:4  as to his divine holiness, he was shown with great power to be the Son of God by being raised from death.] O koya ni sa vakatakilai vakaukauwa ena tucake tale mai na mate, ni sa Luve ni Kalou, me vaka na yalona savasava) E Kalou Kaukauwa ka yalosavasava, e vakoti ka vakamatei baleta ni kaya ni Kalou/Luve ni Kalou ka yalo savasava; ena kauta voli na bula savasava;

3.        Na taucoko ni noda vakabulai ena vakatau mai na noda vakabauta na tucake tale nei Jisu;

Roma 10:9] Rom 10:9  If you confess that Jesus is Lord and believe that God raised him from death, you will be saved.] meda vakabauta na ka dina sai Jisu na Vuni dina na Vuni bula; ke dina na noda lotu meda raica na ka dina, ka sega ni da kuitaki ena lasu meda qai kaya tiko ni dina; na ka rerevaki meda kaya tiko ni dina eso na Lasu vavaku”  sa kaya oti o VOLA VANUA ni sega ni dua na dina e tu ena Veitarogi Vanua, oqori na nodratou vosa na tukaqu mai Daku, o iratou na vugoqu, a cava meda qai mai vakabekabeataka tiko kina e dua na Lasu sa bubuluitaki oti tu, sa qai mai lasutaki keda tale eso na kena vakailesilesi mera kaya ni sega ni rawa ni veisautaki; nodra vosa nai kuri ga ni lasu; e dua ga na ka e sega ni rawa me veisautaki na VOSA BULA NI KALOU.

Na Mabo Case e vakadodonutaka e dua na lasu ni Yavu ni Vakavulewa ni matanitu o Ositerelia” na noda vakabulai ena vakatau mai na noda vakabauti Jisu na Vuni Dina;

4.       Na tucake tale nei Jisu sa dusia na Dina ni nona i vakavuvuli;

[Joni 6:40] Joh 6:40 For what my Father wants is that all who see the Son and believe in him should have eternal life. And I will raise them to life on the last day."

Na loma ni Kalou meda vakabulai ena noda vakabauti Jisu, ka ena vakaturi keda tale e na siga mai muri. Sa dua tu nai vakavuvuli levu nei Jisu na Loloma ka sega ni veivakalolomataki, ke o totaka tiko e dua na Lasu ka vakalolomataki tiko kina e dua nai wase ni tamata, qarauna na yalomu ena veika o tokona. Na levu ni kena tokoni e dua na Lasu e na sega ni la’ki veisautaka me DINA, e na LASU TU GA ka tawa mudu.

5.        Na tucake tale nei Karisito sa vakadeitaka na bokoci ni noda i valavala ca  

[Rom 4:25  Because of our sins he was given over to die, and he was raised to life in order to put us right with God.

Sa soli oti me mate ko Jisu me boko ni noda ca, sa vakaturi cake tale me vadeitaka na noda vakabulai; cava tale sa vo vei keda? Meda ciqoma na nona mate kei na nona tucake tale; ni sa vakavakadonui na tamata mai vua na Kalou ena vukui Jisu. Cava meda mai bula voli kina ena dua na vakasama lasulasu, ni’u sa vakadonui oti me’u nona na Kalou; Nai tutu, na Vanua ena sega ni o Vadonui kina ena mata ni Kalou: “only Christ secure our justification” we are justify by faith in Christ, not because who we are, not because of what title we have, Ratu, Adi, Tui ni Vanua, Rokotui, Turaga se tawa Vanua:  Bete se Talatala, sega ni’u vakadonui ena dua na ka au sa cavuta oti, ena vuku ga I JISU NA KARISITO; na Luve ni Kalou bula.

6.        Na noqu vakaturi tale mai na mate, sa vakatau tabakidua ga ena tucake tale nei Jisu]

1Th 4:14 We believe that Jesus died and rose again, and so we believe that God will take back with Jesus those who have died believing in him.

E ra na tucake ka lako kei Jisu o ira era sema dina kei Jisu.Eera na biu tu mai o ira era sema tu ki vuravura kei na kena dodomo kecega. Na vakabauti Jisu na ka ni Yalo savasava. Kua ni o via taura e dua nai tutu e sega ni nomu, kua ni o via taura tiko e dua na vanua e sega ni nomu. Sai kuri ga ni leqa. Era na qai na qai ko na qai biu tu mai; era dau kaya mai Rewa na qai qo ena qai ga”

7.        Na Kaukauwa ni tucake tale mai na mate nei Jisu sa vu ni noda Kaukauwa na tamata Lotu

Eph 1:19  and how very great is his power at work in us who believe. This power working in us is the same as the mighty strength

 

Rom 6:4  By our baptism, then, we were buried with him and shared his death, in order that, just as Christ was raised from death by the glorious power of the Father, so also we might live a new life.  Na mate kei na bulu nei Jisu, na noda papitaisotaki ena nona mate kei na tucake tale, sa dusia na kaukauwa ni Kalou me da vakabulai kina na tamata i valavala ca. Sa ka levu na malumalumu ni vanua ni kua ni sa yali na kaukauwa ni Kalou eda sa via buli vanua ena kaukauwa ga ni tamata. Meda na cava ki vei?

O Amerika e bokoca laivi mai na yavu ni vakavulewa Na Kalou, bokoci na Masu ni Turaga mai na vei Koronivuli, ena loma ga ni vica na miniti e davo kina na i sakisaki nei Amerika; “Twin Tower” Ositerelia sa via bokoca na masu ni Turaga mai na Palimedi, sa tekivu me tatacaqe ena waluvu lauqa, bush fire, Tsunami e loma ni Vanua; vakadomobula.

8. Na tucake tale nei Jisu sa dusia ni okoya ga ena Turaga ni Lewa dodonu e na siga sa lokuci oti;

Act 17:31  For he has fixed a day in which he will judge the whole world with justice by means of a man he has chosen. He has given proof of this to everyone by raising that man from death!"

Na tiki ni siga sa dei tu, na gauna sa kilai oti tu, ena lewai vuravura kina vakadodonu; na levu ni ka vereverea eda na via cakava na tamata ena qai vakadodonutaka ga o Turaga ni Lewa Dodonu; Eda na rulataki tiko ena nona dodonu.

Vakabula/vakavinavinaka/ vakatatabu

Vakatatabu ke rewa i cake na i talanoa kerei na veivosoti ni tovolei tiko me sereki na i talanoa me matata me kilai na kenai naki.

Sa vakabula tiko yani o VOLA VANUA vei kemuni kece na wekaqu, na Luvei Yacata ko ni tu ena veiyasai Vuravura, vanuinui vinaka tiko yani o VOLA VANUA ni toso vinaka ka maroroi vinaka tiko na bula, maroroi na cakacaka kei na vuvale, qaravi vinaka tiko na Kalou, dau lewe ni noqu masu ena veisiga me ra nanumi na Luvei Yacata era tu vakavuli vakacaka ena veiyasai vuravura:

Sa vakavinavinaka tiko o VOLA VANUA ena nomuni kauwaitaka tiko mai na i tukutuku eda sa bulagoci tiko kina ena gauna qo. Sa kena i naki ga me da kila eso na ka e dodonu meda kila ka meda masulaka me vakayaco lomana kina na Kalou o koya na dau ni veibuli. Vakavinavinaka vei kemuni sa volavola tiko mai ena gauna qo. Vinaka vakalevu na veitokoni.

Veitarogi Vanua:

Vakasala nei VOLA VANUA e sega ni dua na ka vinaka e na kauta yani o Veitarogi Vanua vei kemuni, sa i kuri ga ni Lasu.  Ni dikeva mada na veiveisau e caka toka mai na kena vale ni volavola. Sa duka na dela ni tepeli. E veiveisau ga mai vei ira na veikilai, dua ga e via veisautaka e dua nai tukutuku la’ki veisautaka Ke o dikeva na vola ni kawabula kei Yacata,  mai na 1929 mai Naselesele me yacova mai oqo, eda sa raica ga na veiveisau lasulasu e caka tu kina. Sa vakanabataki nai tutu, sa yali kina eso na ka dina. Sa cavacava so na veivalolomataki.

Dau kena i vakarau mai liu me kila na Turaga na Tui Cakau na kena la’ki qaravi e dua na Veitarogi Vanua ki Yacata, ni o koya na i liuliu ni Vanua o Lalagavesi. E yaga tiko vei Yacata me maroroya na i vakarau vakaturaga na kena valiuci tiko na i liuliu ni Vanua. Ena Bose ni Yasana mai Somosomo, e sa vadeitaki kina na kena valiuci na Turaga Tui Cakau me gusu ni Vanua o Cakaudrove. Ena yaga tiko vei Yacata me maroroya na tikina qo. Ena veisau na i liuliu ni matanitu, ena sega ni veisau na i liuliu ni Vanua o Lalagavesi ka na dei tu na kena Sau kei na kena Mana soli mai Lagi vei ira. Meda kua ni kalawaca na i tutu vaturaga ka ni dau kalawaci ga na kau.

Sa lesu mai Yacata e vica na Turaga Tui Cakau, vica na Veitarogi Vanua, ena nodra domoqa eso na luvei Yacata ena nodra via kocova na Vanua kei na i tutu. Vakaloloma na ka e vakayacori mai Naselesele. Sa bokoci na Mataqali o Naseicake kenai tokatoka Nalovotu, Mataqali Sauturaga. Sa kena i sosomi mataqali Naniti, Tokatoka Nasau. Oqori nai matai ni ka me vakadodonutaki. Ni dabe donu na Sau Turaga ena qai Dei na Vanua, me dei vacava o Yacata ni sa vamalumalumutaki na Sau Turaga, na Sau Turaga e Solia ka Bulia na Tui ni dua na vanua. Sa kaya oti o VOLA VANUA e sega ni dau veibuli na Bati.

Nai karua ni ka me vakadodonutaki na Bati. Sa vakamalumalutaki na Bati ni sa wasei na kenai tokatoka me sa dua ga. Sa mai biligi nai tokatoka o Namoli, sa qai vo na i Tokatoka Nabua. Ni raica na cava e qai yaco. Sega ni soli tukutuku na mata nei Tui Daku Lote Vulakoro. E se bera ni gunuva na bilo me Tui ni mataqali sa la’ki volai me naba dua i’a e sega na nonai Tokatoka, e volai ena Veitarogi Vanua. Eratou sa qai mai veibataka tiko ocei na i liuliu ni tokatoka o Nabua. O Veitarogi Vanua e vola na i tukutuku e soli vua. Na kena dina kei na kena sega ni dina e sega ni leqa kina o iratou na valeni volavola. E nodratou leqa na lewe ni mataqali

Meda raica na wakatu ni leqa ni bera na kena i wali. O Veitarogi Vanua era sega ni kilai Yacata, i’a era vola ga nai tukutuku e soli vei ira. Era sa qai vola ka vakadeitaka mera kaya ni dua tu nai tukutuku tudei sega ni veisautaki rawa. Ni kua ni kauwaitaka na cava era via la’ki tukuna. E dabe kecega ena dela ni lasu sa davo oti tu mai Naselesele.

Sa dua na toso eratou sa toso kina na Sau Turaga. Eratou sa buli Turaga, i’a o kemudou na buli e dua tiko na nomudou dinau vei iratou na Sau Turaga kei iratou na Bati. Ena veidabui ca eratou a vakayacora na tukadatou mai Naselesele, vaka kina o kemudou na Mataqali Matanivanua, mo dou matanigasau vei iratou na Sau Turaga kei na Bati. Dou ciqoma ni cala na ka era vakayacora na tukada.

Au sa raica makawa tiko mai na ka au vola tiko oqo. Au sa kauta kina e dua na lakolako ni matanigasau ni Tokatoka o Namoli kina Vanua, kina mataqali Dakuicake. Ke tiko e dua na neimami malumalumu kina vanua, me keimami vosoti. Keitou sa savasava dou sa ciqoma na kena kamunaga, na kemudou mate sa qai kemudou ga. Au sa caramaka oti na sala me vaka au sa vakaroti kina, i’a na kena vo sa tiko vei kemudou. E dua nai vosavosa era dau kaya na vavalagi; “the ball is in your court”   so you have to play.

Au sa rogoca ni sa cavuti na kawaboko. Ke sa kawaboko nai Tokatoka Namoli sa sega na kawa nei Gasau kei Fane Kuva kei Ilaitia Bale. Me kua na vosa bale ka ni dau suka na vosa. O kemuni kece na cavuta na vosa oya ko ni na tiloma na nomuni vosa. Kemuni kece na kawa qo nei Safaira na nomuni tokatoka o Namoli. Eratou a dau teitei kina o Tua Tubale, Tua Takele, Momo Qama, Momo Timoci Tata Filimone, Tua Simeli Levu. Ke sega ni o kena kawa kerea mo la’ki vakayagataka. Na kena loga ni niu mai Waisoata - ni kerea mo ni la’ki ta niu kina ni keda kece.

O kemudou na kawa nei Tua Tubale, dou kua ni kaya ni kemudou na vanua. Eda kena i vakatawa walega. E keda kece na kawa qo ka keda vata na vanua. Ni rogoca - ena biu mai na vanua, eda na lako yani vei koya e buli vanua. Kua na yalo kocokoco, kua na loma qa, era sa yali na qase laiva me yali laivi yani na loma ca era dau veivala tu kina. Kemuni sa bula ena gauna qo mo ni veilomani. Me maroroi na yalo me savasava, na lotu me vakayalo ka vakaidina.

Ni rogoca - nai tutu kei na vanua ena biu tu mai. Na I Vola Tabu sa kaya oti “eda a lako luvawale mai eda na lesu luvawale. Sega na ka eda kauta mai ka sega na ka eda na kauta tani rawa”. Na vakasala nei VOLA VANUA ni veilomani.

Au nanuma me’u sa mai cava mada eke sa vanuinui vinaka tu yani o VOLA VANUA me yacova na noda qai veirogoci tale ni vakacegu mada.

                                                         

Vola Vanua-Second Edition:

Vakabula/Vakatatabu:

Kidavaki kemuni tale na veiwekani o Vola Vanua, e na macawa ni Siga ni Mate ni yabaki 2011. Vanuinui vinaka ni da na rawata nai naki cecere ni Mate kei na Tucake tale ni noda Turaga Nodai Vakabula ko Jisu na Karisito.

E vakatatabu o Vola Vanua ke rewa i cake ai talanoa, se tau sakasaka a kena vosa me vosoti. Sega ni kena i naki me vakasewasewani se butuki sobu kina e dua. E tovolea tikoga o Vola Vanua me vakararamataki eso na ka e caka tu ena dela ni butobuto se lecaika beka.

Vaqavakayalo:

E sega ni dua nai valavala ca me sega ni bokoci rawa. Na valavala ca ga e sega ni bokoci rawa,- na vosa vakacacataka na Yalo Tabu. Na vosa vakacacataka na Yalo Tabu, na noda sega ni kauwaitaka na wakatu ni Ca, meda ciqoma kua ni ubia se cakitaka, me vakatusai ka kerei na veivosoti ni Kalou. Me io na io ka sega na sega” na bubului vakailasu na I valavala Ca sega ni bokoci rawa; baleta ni sega ni rogoci na Dina kei na Dodonu ni Kalou” Na Vuni Dina na YaloTabu,

Sere Levu 101: dau sere tu ni Lotu masumasu ni da se qai tubucake mai;

1. Yalo Tabu Vuni Dina,

Curu ki lomaqu ga;

Me macala sara kina,

Noqu bula mai na Ca,

Kemuni na Vuni Vuku,

Tukutuku mai oqo,

Kauta mai nai tukutuku;

“Sa Loloma na Kalou,”

2. E matamuni Turaga,

Noqu cala au kila,

Au sa veivutunitaka,

Noqui Valavala Ca,

Au sa lesu vei tamaqu,

Ravi tu vei Jisu ga,

Ni tukuna ki lomaqu,

“Sa buluti noqu ca”

3, Lako mai na Vuni Dina,

Curu sara mai vei au,

Me’u sa vakacegu kina,

Reki lako ka marau,

Curu mai au masulaka,

Na yaloqu Ca oqo,

Meu qai kune ka vinaka,

Ni’u tamata yalo vou.

Na Sere qo e dusia e dua na dina levu ka na sega ni tabonaki rawa. Ni Yalo Tabu na Vu ni Dina, ia e dua na lasu levu eda bula tu mai kina, sa tovolea tiko na Kalou me vakacuruma ki yaloda na nona Yalo Tabu, ia eda sa qai sega ni vakadonuya tiko.

Ni curu main a Yalo Tabu, ena qai matata kina ka macala kina noda Ca. Ni sa macala sa qai rawa ni vakatusai me bokoci.

Na ikarua ni tikina - E matamuni Turaga noqu cala au kila, au sa veivutunitaka, noqui  valavala Ca; -na noda kila na Cala eda bula tu mai kina, ka veivutunitaka, ena qai buluti noqu Ca.

Na vakacegu, na Reki lako ka marau; ena qai kunei na vinaka, ni’u sa tamata yalo vou” Na yalo vou ni’u sa buli vou, e sega ni rawa ni buli vou na Vanua ni Lasutaki tu nai lakolako;

Talanoa Makawa:

Kaibu: Valu mai Qereqere:

Na cakau mai Qereqere, e vakayacani ena i valu mai Kaibu. A tawani tu o Kaibu ka kena i vakadinadina na yavu ni koro makawa. E levu veikemuni sa raica na koro makawa mai Kaibu. Ko ni raica talega na kena talaraki mai vei ira na kena itaukei era mai tawana e muri. Nai Valu mai Qereqere a caka e dela ni cakau ena di ni mati. Era dau talanoataka na Tua ni sa vaka na qereere na qavokavoka ni tamata era mate ena i valu qo. Eratou vabula yaca voli kina mai Valelevu – “Delanimati” kei na “Matilevu” erau yaca vakaibalebale.

Eratou Ravuti na Bati ka Dave na Dra mai Matavura Tabu

Sega ni ravuti rawa sa qai kacivi na Bati meratou laki Valuti Kaibu. Na i Valu qo eratou moku talega kina na Qaqa ni Daku. Na nodratou wawa sa qai viviraki kina dua na Vatu levu e duri tu e matavura ka sa qai vatokayacataki kina ko Matavura Tabu. Vei keda na kai Daku eda dau vakarokorokotaka na matavura qo ko Matavura Tabu. Na i karua ni valu sa qai moku kina ka kama na koro ka ra qai kau mai kina koro na lewena.

Sa mai lala o Kaibu ka sa dave koto kina na nodratou dra na Bati. E dau tagi na dra ni sovaraki ena dua na vanua ka ni dra qori ena tagi tu ena veigauna.

Ni rogoca; - na veika kece ena caka mai Kaibu era na “Duri ga Davo” baleta na dra ena tagi tiko baleta ni se sega ni qusi na kena loaloa:

Vakalutumi o Kaibu enai Tukutuku Raraba kei Yacata

E se bera ni qusi na Loaloa kei Kaibu kei Vatuvara ka ratou dau kaya na Tua ni dinau tu o Tui Yacata vei Tui Daku.  

“Ko sega ni qusia na Loaloa ni Valu e rua”

[Era dau qumuloaloa na Bati ena i Valu ka me qai qusi ni oti nai Valu]  Ko qai mai vakalutuma tale me kua ni volai ena i tukutuku Raraba kei Yacata. Ko qai bubuluitaka vakailasu na Vanua. Yalibula o Tui Daku sega ni soli tukutuku, sega ni saini se bubului.

Vei kemuni na via Tui Yacata tiko qo, kemudou na via Tui Daku, dou yadra mada ni sa dusi kemudou na madigi ni leqa e Yacata:

·         Vei iko Tui Daku, ko talai mo la’ki cakava nai tavi bibi qo, ko qai vakaweleweletaka nai tavi era sa mai vakalolomataki tu kina na kawa bula kei Daku; Qori na vosa eratou dau kaya o Tua Inoke, Tua Takele kei Tua Tubale. Ena dusi kemudou tiko na cala qo.

·         Vei iko Tui Yacata, ko la’ki cakitaka e dua na dina levu mo valutuma nai tukutuku dina e dodonu me rogoci me kilai ko qai sega ni dalagataka na Dina. Ko sa qai Bubului Lasu ena mata ni Kalou me sa dina na nomu Lasu. Io ko na kawaboko mai. Au sega ni rere me’u kaya eke ni’u kila na vanua au vosa kina.

Au na vosa doudou vua na Tui Yacata, au vosa doudou talega vei Tui Daku, ni’u kila na kequ

isema vei rau ruarua, ka mosi vei au na noqu vanua. Me ra na bula na kena kawabula ni mataka.

Vasu Dra

Na politiki mai Vale Levu, eratou vasu dra na gone mai vale levu me ratou kaukauwa kina.

·         vakaluveni  o Tua Tiko vei Nau Tema, luvena o Momo Qama,

·         vakaluveni o Tua Nemani Saravaki vei Nau Tema, luvena o Nana Litiana vakawati ki Wai/ Taveuni,

·         vakaluveni o Tua Vue vei Nau Tema luvena o Nana Seini e vakawati ki Nadrodrodro,

·         vakawati o Nau Merewalesi Lawanuku vei Tua Inoke,

·         Vakawati O Nau Dikulu vei Tua Penibole levu.

Vei kemuni kece ko ni wilika na Tuvatuva kawa nei Vola Vanua, mo ni rogoca na i balebale ni Vosa “Vasu Dra”. Eratou vagalui vadua na mataqali o Daku ni sa sema na dra ni ka dokai me dua e dra toka mai na Vale Levu. E nodra sala talega na turaga mera Vasudrataka na tamata.

I’a e dua ga na leqa, sa mai sema na dra i’a e sega ga ni vatusai na ca. Sega tikoga ni se Qusi na Loaloa ni tavi sa qaravi oti.  Oi keda kece eda sema tiko kina Kawa qo. Ena drodrovi keda tiko na kena revurevu me yacova ni sa vakasavasavataki.

Tawani Tale o Kaibu ka Koto Vata kei na Kena Mate

Mai tawani o Kaibu ni mai vakatawana na puaka nei Tui Cakau o Misi Rosa Levu, dau kacivi tu o Papa ka watina o Adi Akesa na ganei Tua Tiko, Tua Nemani, Tua Tibika kei Nau Nuku. Mai sucu e dua na luvei Nau Adi Akesa o Amelia ka sega ni taucoko na bula ni gone yalewa qo (disable) ka yacova mai ni Volitaki o Kaibu ena dua sara nai lavo lailai.

Mai Voli Kaibu o Jay Johnson ka keirau veitalanoa kina ena dua na gauna ni’u sega ni duavata kei na so na ka e cakava, vakabibi na kena takaraki eso na yavu makawa, nai bulubulu, mai vaka kina vei Hiro. Au a vola talega vua na ka au kaya vei Johnson ka tautauvata na nodrau vakasama; -  ‘au sa volia na vanua, au lewa na ka au via cakava kina.’

Oqo na noqu vosa, “you can buy the island but you cannot buy our Sacred places”. Ni sarava na cava e yaco.

·         lade mai na waqavuka na luvei Johnson o Scott ka tilomi koya na wasawasa o Vatulawa;

·         veilewaitaki Hiro na watina, tarovi na cakacaka mai Kaiibu, la’ki tini me rau veibiu.

Volitaki Kaibu o Hiro:

Mai volitaki Kaibu o Hiro vua edua na Bilionea ka sa dua na ka na levu ni nona i lavo. Eda rogoca na levu ni ka e via cakava mai Yacata kei Kaibu ka totoka ni sa rawa ni vukea tiko na bula. I’a na kena dina e tiko ga e Yacata. Ni yadra totolo me caka e dua na ka me wali kina na leqa veitaravi sa yaco tiko vei keda.  Ena gauna sara ga qo mo ni maroroya na nomuni lavo, ni Lotu sara vakavinaka, Masu sara vakalevu meda kerea vua na Kalou me vukei keda.

Veitarogi Vanua:

Ena sega ni vukei Yacata na levu ni veitarogi vanua ena caka tiko. Sa oti na 90 na bogi na kena buli oti na Tui Yacata. Ni bau raica tu mada na vakaloloma ni ka e caka tiko vei Yacata. Se bera na 90 na bogi sa tauca na Roko na nona Lewa. E sega ni dua na kaukauwa e tu vua na Roko Tui me la’ki siova na lewa ni Vanua. Oqori sai kuri ga ni veivalolomataki. O iko Beci kua ni sesewa mo la’ki via taura e dua nai tutu ko na mavoa ga kina. La’ki wele na Roko ko mai kavoro. Au sa vosa oti vei iko. Ko sa lasutaki au. Au sega ni kurabui kina ni Lasutaka o Tukadaru mai Naselesele ena Veitarogi Vanua.

Na levu ni Veitarogi Vanua ena caka, ena caka tikoga ena dela ni bubului lasu. Na Veitarogi Vanua e maroroya ga nai tukutuku e tukuni vua. Eratou sega ni kila na dina. E nodratou i tavi ga na vola ka levu na ka e volai e sega ni dina ka dua vei ira nai Tukutuku Raraba kei Yacata.

E na Cava ki vei o Kaibu?

E a kaya oti na Tui Daku ni na sega ni dua na ka e tudei mai Kaibu kei Vatuvara. Eda sega ni taleitaka me vakaoqo na ka e yaco, i’a meda yadra mai me veisautaki na ilakolako, vakadodonutaki, ka vakasavasavataki. Ke sega, i’a na mate ga ni “Duri ga Davo”

Ena wase lima eda na rogoca kina na i sema ni veiwekani ni vanua. Ke tiko na nomuni talanoa, ni volavola mai vei VolaVanua ena volai na yacamu kei na nomu i talanoa, me maroroi me ra na wilika na makubumuni ni mataka ka wilika talega o vuravura na nomu italanoa] kato ni meli: Vola Vanua POBox 340 Mossman, 4873, Australia; Talevoni: 07 4098 1153;