Kidavaki kemuni tale na veiwekani o Vola Vanua, e na macawa ni Siga ni Mate ni yabaki 2011. Vanuinui vinaka ni da na rawata nai naki cecere ni Mate kei na Tucake tale ni noda Turaga Nodai Vakabula ko Jisu na Karisito.
E vakatatabu o Vola Vanua ke rewa i cake ai talanoa, se tau sakasaka a kena vosa me vosoti. Sega ni kena i naki me vakasewasewani se butuki sobu kina e dua. E tovolea tikoga o Vola Vanua me vakararamataki eso na ka e caka tu ena dela ni butobuto se lecaika beka.
Vaqavakayalo:
E sega ni dua nai valavala ca me sega ni bokoci rawa. Na valavala ca ga e sega ni bokoci rawa,- na vosa vakacacataka na Yalo Tabu. Na vosa vakacacataka na Yalo Tabu, na noda sega ni kauwaitaka na wakatu ni Ca, meda ciqoma kua ni ubia se cakitaka, me vakatusai ka kerei na veivosoti ni Kalou. Me io na io ka sega na sega” na bubului vakailasu na I valavala Ca sega ni bokoci rawa; baleta ni sega ni rogoci na Dina kei na Dodonu ni Kalou” Na Vuni Dina na YaloTabu,
Sere Levu 101: dau sere tu ni Lotu masumasu ni da se qai tubucake mai;
1. Yalo Tabu Vuni Dina,
Curu ki lomaqu ga;
Me macala sara kina,
Noqu bula mai na Ca,
Kemuni na Vuni Vuku,
Tukutuku mai oqo,
Kauta mai nai tukutuku;
“Sa Loloma na Kalou,”
2. E matamuni Turaga,
Noqu cala au kila,
Au sa veivutunitaka,
Noqui Valavala Ca,
Au sa lesu vei tamaqu,
Ravi tu vei Jisu ga,
Ni tukuna ki lomaqu,
“Sa buluti noqu ca”
3, Lako mai na Vuni Dina,
Curu sara mai vei au,
Me’u sa vakacegu kina,
Reki lako ka marau,
Curu mai au masulaka,
Na yaloqu Ca oqo,
Meu qai kune ka vinaka,
Ni’u tamata yalo vou.
Na Sere qo e dusia e dua na dina levu ka na sega ni tabonaki rawa. Ni Yalo Tabu na Vu ni Dina, ia e dua na lasu levu eda bula tu mai kina, sa tovolea tiko na Kalou me vakacuruma ki yaloda na nona Yalo Tabu, ia eda sa qai sega ni vakadonuya tiko.
Ni curu main a Yalo Tabu, ena qai matata kina ka macala kina noda Ca. Ni sa macala sa qai rawa ni vakatusai me bokoci.
Na ikarua ni tikina - E matamuni Turaga noqu cala au kila, au sa veivutunitaka, noqui valavala Ca; -na noda kila na Cala eda bula tu mai kina, ka veivutunitaka, ena qai buluti noqu Ca.
Na vakacegu, na Reki lako ka marau; ena qai kunei na vinaka, ni’u sa tamata yalo vou” Na yalo vou ni’u sa buli vou, e sega ni rawa ni buli vou na Vanua ni Lasutaki tu nai lakolako;
Talanoa Makawa:
Kaibu: Valu mai Qereqere:
Na cakau mai Qereqere, e vakayacani ena i valu mai Kaibu. A tawani tu o Kaibu ka kena i vakadinadina na yavu ni koro makawa. E levu veikemuni sa raica na koro makawa mai Kaibu. Ko ni raica talega na kena talaraki mai vei ira na kena itaukei era mai tawana e muri. Nai Valu mai Qereqere a caka e dela ni cakau ena di ni mati. Era dau talanoataka na Tua ni sa vaka na qereere na qavokavoka ni tamata era mate ena i valu qo. Eratou vabula yaca voli kina mai Valelevu – “Delanimati” kei na “Matilevu” erau yaca vakaibalebale.
Eratou Ravuti na Bati ka Dave na Dra mai Matavura Tabu
Sega ni ravuti rawa sa qai kacivi na Bati meratou laki Valuti Kaibu. Na i Valu qo eratou moku talega kina na Qaqa ni Daku. Na nodratou wawa sa qai viviraki kina dua na Vatu levu e duri tu e matavura ka sa qai vatokayacataki kina ko Matavura Tabu. Vei keda na kai Daku eda dau vakarokorokotaka na matavura qo ko Matavura Tabu. Na i karua ni valu sa qai moku kina ka kama na koro ka ra qai kau mai kina koro na lewena.
Sa mai lala o Kaibu ka sa dave koto kina na nodratou dra na Bati. E dau tagi na dra ni sovaraki ena dua na vanua ka ni dra qori ena tagi tu ena veigauna.
Ni rogoca; - na veika kece ena caka mai Kaibu era na “Duri ga Davo” baleta na dra ena tagi tiko baleta ni se sega ni qusi na kena loaloa:
Vakalutumi o Kaibu enai Tukutuku Raraba kei Yacata
E se bera ni qusi na Loaloa kei Kaibu kei Vatuvara ka ratou dau kaya na Tua ni dinau tu o Tui Yacata vei Tui Daku.
“Ko sega ni qusia na Loaloa ni Valu e rua”
[Era dau qumuloaloa na Bati ena i Valu ka me qai qusi ni oti nai Valu] Ko qai mai vakalutuma tale me kua ni volai ena i tukutuku Raraba kei Yacata. Ko qai bubuluitaka vakailasu na Vanua. Yalibula o Tui Daku sega ni soli tukutuku, sega ni saini se bubului.
Vei kemuni na via Tui Yacata tiko qo, kemudou na via Tui Daku, dou yadra mada ni sa dusi kemudou na madigi ni leqa e Yacata:
· Vei iko Tui Daku, ko talai mo la’ki cakava nai tavi bibi qo, ko qai vakaweleweletaka nai tavi era sa mai vakalolomataki tu kina na kawa bula kei Daku; Qori na vosa eratou dau kaya o Tua Inoke, Tua Takele kei Tua Tubale. Ena dusi kemudou tiko na cala qo.
· Vei iko Tui Yacata, ko la’ki cakitaka e dua na dina levu mo valutuma nai tukutuku dina e dodonu me rogoci me kilai ko qai sega ni dalagataka na Dina. Ko sa qai Bubului Lasu ena mata ni Kalou me sa dina na nomu Lasu. Io ko na kawaboko mai. Au sega ni rere me’u kaya eke ni’u kila na vanua au vosa kina.
Au na vosa doudou vua na Tui Yacata, au vosa doudou talega vei Tui Daku, ni’u kila na kequ
isema vei rau ruarua, ka mosi vei au na noqu vanua. Me ra na bula na kena kawabula ni mataka.
Vasu Dra
Na politiki mai Vale Levu, eratou vasu dra na gone mai vale levu me ratou kaukauwa kina.
· vakaluveni o Tua Tiko vei Nau Tema, luvena o Momo Qama,
· vakaluveni o Tua Nemani Saravaki vei Nau Tema, luvena o Nana Litiana vakawati ki Wai/ Taveuni,
· vakaluveni o Tua Vue vei Nau Tema luvena o Nana Seini e vakawati ki Nadrodrodro,
· vakawati o Nau Merewalesi Lawanuku vei Tua Inoke,
· Vakawati O Nau Dikulu vei Tua Penibole levu.
Vei kemuni kece ko ni wilika na Tuvatuva kawa nei Vola Vanua, mo ni rogoca na i balebale ni Vosa “Vasu Dra”. Eratou vagalui vadua na mataqali o Daku ni sa sema na dra ni ka dokai me dua e dra toka mai na Vale Levu. E nodra sala talega na turaga mera Vasudrataka na tamata.
I’a e dua ga na leqa, sa mai sema na dra i’a e sega ga ni vatusai na ca. Sega tikoga ni se Qusi na Loaloa ni tavi sa qaravi oti. Oi keda kece eda sema tiko kina Kawa qo. Ena drodrovi keda tiko na kena revurevu me yacova ni sa vakasavasavataki.
Tawani Tale o Kaibu ka Koto Vata kei na Kena Mate
Mai tawani o Kaibu ni mai vakatawana na puaka nei Tui Cakau o Misi Rosa Levu, dau kacivi tu o Papa ka watina o Adi Akesa na ganei Tua Tiko, Tua Nemani, Tua Tibika kei Nau Nuku. Mai sucu e dua na luvei Nau Adi Akesa o Amelia ka sega ni taucoko na bula ni gone yalewa qo (disable) ka yacova mai ni Volitaki o Kaibu ena dua sara nai lavo lailai.
Mai Voli Kaibu o Jay Johnson ka keirau veitalanoa kina ena dua na gauna ni’u sega ni duavata kei na so na ka e cakava, vakabibi na kena takaraki eso na yavu makawa, nai bulubulu, mai vaka kina vei Hiro. Au a vola talega vua na ka au kaya vei Johnson ka tautauvata na nodrau vakasama; - ‘au sa volia na vanua, au lewa na ka au via cakava kina.’
Oqo na noqu vosa, “you can buy the island but you cannot buy our Sacred places”. Ni sarava na cava e yaco.
· lade mai na waqavuka na luvei Johnson o Scott ka tilomi koya na wasawasa o Vatulawa;
· veilewaitaki Hiro na watina, tarovi na cakacaka mai Kaiibu, la’ki tini me rau veibiu.
Volitaki Kaibu o Hiro:
Mai volitaki Kaibu o Hiro vua edua na Bilionea ka sa dua na ka na levu ni nona i lavo. Eda rogoca na levu ni ka e via cakava mai Yacata kei Kaibu ka totoka ni sa rawa ni vukea tiko na bula. I’a na kena dina e tiko ga e Yacata. Ni yadra totolo me caka e dua na ka me wali kina na leqa veitaravi sa yaco tiko vei keda. Ena gauna sara ga qo mo ni maroroya na nomuni lavo, ni Lotu sara vakavinaka, Masu sara vakalevu meda kerea vua na Kalou me vukei keda.
Veitarogi Vanua:
Ena sega ni vukei Yacata na levu ni veitarogi vanua ena caka tiko. Sa oti na 90 na bogi na kena buli oti na Tui Yacata. Ni bau raica tu mada na vakaloloma ni ka e caka tiko vei Yacata. Se bera na 90 na bogi sa tauca na Roko na nona Lewa. E sega ni dua na kaukauwa e tu vua na Roko Tui me la’ki siova na lewa ni Vanua. Oqori sai kuri ga ni veivalolomataki. O iko Beci kua ni sesewa mo la’ki via taura e dua nai tutu ko na mavoa ga kina. La’ki wele na Roko ko mai kavoro. Au sa vosa oti vei iko. Ko sa lasutaki au. Au sega ni kurabui kina ni Lasutaka o Tukadaru mai Naselesele ena Veitarogi Vanua.
Na levu ni Veitarogi Vanua ena caka, ena caka tikoga ena dela ni bubului lasu. Na Veitarogi Vanua e maroroya ga nai tukutuku e tukuni vua. Eratou sega ni kila na dina. E nodratou i tavi ga na vola ka levu na ka e volai e sega ni dina ka dua vei ira nai Tukutuku Raraba kei Yacata.
E na Cava ki vei o Kaibu?
E a kaya oti na Tui Daku ni na sega ni dua na ka e tudei mai Kaibu kei Vatuvara. Eda sega ni taleitaka me vakaoqo na ka e yaco, i’a meda yadra mai me veisautaki na ilakolako, vakadodonutaki, ka vakasavasavataki. Ke sega, i’a na mate ga ni “Duri ga Davo”
Ena wase lima eda na rogoca kina na i sema ni veiwekani ni vanua. Ke tiko na nomuni talanoa, ni volavola mai vei VolaVanua ena volai na yacamu kei na nomu i talanoa, me maroroi me ra na wilika na makubumuni ni mataka ka wilika talega o vuravura na nomu italanoa] kato ni meli: Vola Vanua POBox 340 Mossman, 4873, Australia; Talevoni: 07 4098 1153;
No comments:
Post a Comment