Vola Vanua Sixth Edition

 

Na dodonu ni VOLA VANUA ena votivoti beka vei kemuni eso. E kaya e dua na dau ni veivakasavasavataki levu ni vuravura:

(Dr. Martin Luther King Jnr.)

“Ke’u sa basuka na lawa ni vanua ka’u sa tu vakarau me’u colata na kena kauveilatai, i’a me laveti cake kina na vakasama ni tamata me raica na ka dodonu kei na ka dina me ra bula kina; sa i koya oqori na loloma kei na veidokai cecere duadua” 

“me na volai e na i vola tukutuku ni Vanua o Yacata ni sega ni vuni leqa baleta ni ra tu kina na tamata ca, sega sara; SA VU NI LEQA na nodra galu tu e levu na tamata vinaka, kei na nodra vosavosa tiko e vica ga na tamata lasulasu”

Pepa Makawa - NA NAMATA:

A takasa mai Yacata e dua na kato kau lailai ka tiko e loma eso na nodratou i yaya na kaulotu eratou a luvu e wai, ka la’ki maroroi na kato kei na i sulu ka kau sara ki Levuka. A ciqomi ka tabaki ena  “Na Mata” na pepa ni vanua, na nodratou yalo dina na turaga/marama ni Yacata me kau ki na matanitu na ka e soqovi”.

Veitarogi Vanua:

Na i Vola ni Veitarogi Vanua e buli me maroroya na i tukutuku dina ena bula kina na vanua ke sega ni vaka kina. I’a e na vaka e dua na cakau dromu sega na kena bikini ka ra na voca tiko kina waqa kecega e na nodra sega ni kila.

Na Sau Turaga:

Eratou a galu tu mai Na Sau Turaga e na dua na gauna balavu ena nodratou vagalui tu. I’a eratou sa vosa ka sa yaco sara na Buli Turaga. Na Turaga ko Jisu e kaya, “e ra na vosa na vatu” e ratou sa vosa na gone mai Nukuciri/Nukutolu  e rau a dau galu voli ga o Tua Vana kei Tua Biu. Dou vosa ni sa nomudou gauna qo mo dou vosa kina. Dou kua ni rere, dou tu dei.

O iratou na qase ni Nalovotu eratou dau qase galugalu voli ga. Dou tucake dou vosa, dou kua ni rere o kemudou na Kai Yacata dina. Na nomudou galu balavu, se nomudou vagalui, e ra sa vosa tiko kina na Lasu ka sa mai mavoa kina na vanua. I’a sa nomudou gauna qo mo dou qarava na vanua kei na kena Lotu ena qai maroroi kemudou kina na Kalou.



Sa Baci Volitaki Tale o Yacata

Me datou rai lesu i Naselesele, e kaya edua nai vosavosa( history always repeat) what goes around comes around) eda tovolea na i tabatamata vou qo meda vakasavasavataka na Vanua, i’a eso ga vei kedatou sa baci tokaruataka na ka ga e gadrevi me vakavinakataki. Sa rogoca o VOLA VANUA ni ratou sa mai kere veivosoti o Beci, Umu, kei Jona me baleta na i vola eratou sa sainaka me baleta na Wavu mai Nasinu. Ko ni sega ni kila na lewenivanua o Yacata era tiko e dela ni yavu kei ira era tu tani ni sa baci volitaki na noda vanua.

Sa caka oti mai Naselesele, mai caka ena gauna i Johnson mai Kaibu. Siviyarataki na matasawa kei na i qoliqoli, talaraki nai bulubulu kei na yavu ni koro makawa, sa baci caka tale. Era dau solia e dua nai Lavo levu na dau ni bisinisi ni ra via tara na vanua se i qoliqoli. Taroga o VOLA VANUA E VICA E RATOU SA VAQUMIA KINA. Kua walega ni ratou mai vakatutusa ena kere veivosoti, me ratou vakasavasavataka kece na kena vo.

Kerei me ratou vakasuka na i vola me waraka e dua nai vakasala vakalawa nei Tui Yacata ena vuku ni Vanua. E yaga me ratou kila na volavola tiko qori, o tukadatou eratou veilalitaka tu na Veitarogi Vanua mai Naselesele ka datou sa baci mai cakava qo. Tutu na vakaloloma, sa baci yaco tale. Taro o VOLA VANUA, e dua vei kemudou sa gunuva oti na bilo ni Mataqali dou vataulala tiko kina e na gauna qo? Dou kila na i balebale ni Vakataulala kei na Bilo ni Mataqali, se Bilo ni Vanua? Sega beka ni a tukuna vei kemudou o tukadatou?

Ke dou sega ni kila ia sa dua na lecaika levu: Na mataboko e tubera e dua tale na mataboko erau na sikalutu ruarua. O ira na dau ni bisinisi e ra dau veivosaki ena vakasama vakabisinisi ni sega ni tiko vei keda na kila vakabisinisi na tiko e dela ni yavu.

Ena yaga kina me dua na Dau ni Vakasala Vakalawa ni Vanua. Na I Vola Tabu e kaya, ni sega ni dau cula vata nai sulu madra kei nai sulu vou. Ena kabasu ga nai sulu madra. Sa na yaco kivei? Sa volitaki o Kaibu mai vei Misirosa, vei Johnson, vei Hiro ka sa mai yaco qo vei Jenas. O cei e kakabasubasu. Nodatou I Yaubula, musumusulaki na vesi mai Daku, siviyarataki na Matavura mai Kaibu, Vakasisisi ena i qoliqoli, yali na ika taga ni Vanua, veitaba luvawale mai Dakui Yanuyanu Balavu, volitaki o Naniu. Soli ga vei keda na Qa ni Pinati. Oqori na noqu vosa vei Johnson ena vale ni kana mai Kaibu. Me kua ni soli tiko na qa ni pinati, bau soli talega na lewena.

Eda sega ni cata na veivakatorocaketaki ni ka taleitaki ka marautaki. I’a me muri ga na kena sala rarama, sala dodonu vakalawa, vakavanua, vakalotu me wasei vinaka kina na i yau bula ni vanua ka kua ni ratou baci kila toka ga na lewe vica na tamata lomaqa ni vakayagataki iratou tiko na Tevoro me ra volitaka na Vanua. Na ka dou sa cakava qo dou sa vakatakilai kemudou vinaka kina se o cei o kemudou” ena vuni na Tevoro ka na qai ceburaki kemudou me kila o vuravura na ka dou sa cakava vei Yacata.

Era kaya na vuku ni bula ni tamata, “Na ka eda cakava na tamata, eda sa vakatakilai keda tikoga se ocei o Au kei na ka e tu e lomaqu”

E na sega ni leqa o Yacata. O kemudou ga dou na qai sotava na Mana kei na Sau ni Vanua kei na Kalou dau buli Vanua. Sa bibi na noqu vosa sa tubu vata kei na noqu loloma ni’u kila tu na cava ena yaco vei kemudou na wekaqu. I’a sa noqu masu me kua ni sauti kemudou kei ira na luvemudou, io me caqeta na kena mata ni moto o koya e tiko mai dakumudou.

Vakasala o VOLA VANUA:

·         Dou veisautaka na I Vakarau ni nomudou Vakasama, e na qai veisautaka na I vakarau ni nomudou bula;

·         Sega rawa ni veisau na bula ke sega ni veisau na i vakarau ni vakasama;

·         Ke dou nanuma ni dou Turaga, dou veisautaka ena vakasama ni dauveiqaravi, kena i balebale eda na valiuci ira na tamata me’u qai muri

·         Na neitou matavuvale keitou a solia na neitou i yau me tara kina na Vale ni lotu e Yacata kei na vavinakataki ni vale ni Talatala ka keitou kumuna tale tikoga nai sau kei Talatala ni Tabacakacaka o Yacata ka sa maroroi tu ena vale ni volavola ni Lotu Wesele e Suva. Me da kauti keda sobu e na vakasama ni Dau veiqaravi ka me liu na Kalou qai tarava na tamata me muri o AU” dou na qai sarava na liga ni Kalou.

·         Au sega ni tukutukuni au, au tukuni yalotaka tiko na vinaka ni Kalou e na noda bula. Au solia na neitou vale e Suva me ra tiko kina o ira na wekaqu. E rua na neitou vale e Cairns ka sivia na milioni na dola na kena i sau, qai solia tale vei au na noqu Kalou e dua tale na vale kei na kena motoka me keirau yadua na motoka ka saumi oti e dua ka soli wale edua. Oqori na Kalou ena neitou bula. Dou veisautaka na nomudou vakasama, ena qai veisau na nomudou bula.

O Paula e kaya vei ira na kai Roma 12:1-2) kena vaperitania, do not conform any longer to the pattern of this world, but be transformed by the renewing of your mind. Then you will be able to test and approve what God’s will is –his good, pleasing and perfect will”   

·         Dou guilecava na vakasama ni Vagunu Tui se me Tui. Na kena ka cecere duadua ka kaya ko Jisu Na Dau veqaravi. E soli vata kei na kena yalo kei na kena i sau ena bula qo, mai muri na Bula Tawa mudu”

·         Au tarogi kemudou tale mada: - dou saumi ena nomudou vagunu Tui se buli Tui? Ko saumi mo Tui ni vanua? Me veisautaki na vakasama ni via dokai, na gunuva e liu na Yaqona ni oqori na vakasama ni Viavia Turaga. Ni da viavia turaga ena qai kauti keda sobu na Turaga ni Turaga. Dou taura na vakasama ni qaravi yaqona, tuki yaqona, lose yaqona, mateni kecega ena dua na tanoa yaqona.

·         Sa rauta na vakasama makawa ni viavia dokai ke me dokai ga na Kalou kei ira era sa gunuva na Bilo ni Vanua. Keda na kena vo me da dau veiqaravi ga baleta na ka kece qo ena la’ki cava ena dua na siga.

Dou raica na i cavacava ni ka ena yaco ka sega ni ka e yaco tiko ena gauna qo” renew your mind by changing your way of thinking then you can change your life” dou kerea vua na Kalou na Yalo Tabu me sobuta na yalomudou me luvuci ena dra savasava I Jisu na noda Turaga me qai yaco kina na Loma ni Kalou vei au;  “sa loloma na Kalou”

Vola Vanua Fifth Edition

Sa balavu na nodratou vakalolomataki na Bati me tekivu mai na Veitarogi Vanua mai Naselesele ena 1929. Sega ni rogoci na nodratou itukutuku raraba ka ni a vakatalai na nodratou mata ena siga e dodonu me soli tukutuku kina ka sainitaki kina na I tukutuku raraba kei Yacata.

Lutu nai tukutuku kei Vatuvara, Kaibu, Volai o Nukutolu kina Tokatoka Nasau, Nukuluve i Nadrodrodro; lutu na iTokatoka Namoli, dua ga na i tokatoka ni mataqali o Dakuicake o Nabua, yali na Mataqali Naseicake kei na kena i Tokatoka Nalovotu me sa dua ga na i Tokatoka o Naseicake. Kerekere tiko o VOLA VANUA mo ni wilika mada vakamalua na ka dina a yaco mai nai matai ni Veitarogi Vanua mai Naselesele ena 1929.

Ni bera ni qai mai volai ena pepa nai tukutuku, sa volai oti tu ena I VOLA VANUA na I Tokatoka, na itutu vakavanua, na itavi Vakabati, nai Tavi Vaka Sau Turaga; sa matata tu mai ni bera mai na gauna ni volavola. Sa matata tu na I yalayala levu ni vanua, mai na Ului ni Vanua Delai Nakorolevu vakadodonu i na matavura mai Nawerelevu ka tiko kina nikua na vale ni Nasi. Sa qai volai ena pepa ni Sovea, duri na kena Peki sai vakarau ni gauna vouvou oqo. Ni bera koya, ni bera nai lakolako mai Vuna sa matata oti tu nai yalayala levu ni vanua. O Yacata e wase ga vakarua, Naseicake kei Dakuicake, na kena vosa dina Nayasaicake, sa mai veisau me Naseicake,

Sa vakamalumalutaki na Sau Turaga, me sa sega na nodratou mataqali, ka me sa dua ga na i tokatoka o Naseicake, bokoci na I Tokatoka Nalovotu, o iratou na Sau Turaga, baleta ni ratou veiwekani dina kei iratou na Bati. Na kawa ni qase na bui ni gone o Sofaia Matawalu na Bui ni Gone ni Nalovotu e Vakawati kina i Tokatoka Nabua. Na yaca qo e bula tiko vei iratou na vuvale e Malolo kei Vatunimaravu. Eratou na vakabula yaca talega mai Navakawau, Taveuni ni tiko na i sema ni veiwekani. Eratou a gole mai Navakawau ena i lakolako ni Cara Sala eratou a mai tiko e Malolo, Vatunimaravu kei Korovou baleta tiko na veiwekani qo. De na rairai yaga vei Qasenivuli vakacegu Ioane Bulivou me na gole ki Navakawau me la’ki rogo i talanoa mai vei iratou.

Sa mai volai na Wase Vanua a kaya o Tui Daku, solia a kemu vanua Tui Yacata ni ko a mai maroroi iratou mai Qamea.

Erau sa ma ni tikica vakalalai na kedratou vanua me vaka sa tu ni kua - a wasei na kedratou vanua na I Tokatoka Namoli vei iratou na Mataqali Nadrodrodro. Eratou galu na qase ni Tokatoka Namoli baleta ni Buinigone mai Valelevu o Nau Dikulu, sa mai vakatubukawa i Namoli. Galu talega o iratou na qase ni Tokatoka Nabua ni Bui ni Gone mai Nalovotu sa mai vatubukawa i Nabua.

Sa drodro na Dra ni veiwekani me semati keda vata, ena sega kina ni dua me doudou me dusia e dua baleta na Dra ni veiwekani sa veicurumaki. O Nau Fane Kuva na marama ni tokatoka Namoli sa vakawat vei Lote Vulakoro ka la’ki vatubukawa kina. Ko ni sa tu ni kua na kena kawa, o Nau Gasau na marama ni Tokatoka Namoli sa vakawati ki Nadrodro vei Tua Meli, sa la’ki vatubukawa kina ka ra sa tu ni kua na kena kawa e na veiyasai vuravura ka ra tamata rawa ka ka tamata qaqa.

O rau na marama e rua qo erau sema I vale levu vei Tui Yacata mai vei Nau Dikulu. O Nau Dikulu na yacana taucoko o Adi Kuluvanua. Au sa kaya oti me’u kaya tale mo ni kila na wekaqu e  Yacata. O Adi Kuluvanua mai Valelevu ki na I Tokatoka Namoli, luvena e rua au sa kaya oti, dua e vakawati ki Daku, Dua vakawati ki Nadrodrodro, sa kena i balebale ni dra ni veiwekani sa drodrovi Yacata wavoki. O koya ga e via dusi ena gauna qo e ca na uluna ka yaga me kau ki vunivaivailevu me la’ki dikevi: O Nau Adi Kuluvanua rau qai veiwatini tale kei Tua Tevita Levu ka luvena kina o Tua Lenaitasi Vanavana, Tua Meli Biu, Nau Toga kei Nau Ciri. Erau vakawati ki Vanuabalavu na marama ka ra sa bula tu nikua na kena kawabula ka ra tamata qaqa rawa ka.

O Sofaia Matawalu na Buinigone mai Nalovotu vakawati ki na i Tokatoka Nabua. Oqori nai sema dra ni mataqali o Dakuicake kei Nalovotu, vakawati mai o Nau Merewalesi Lawanuku vei Inoke Tawake ena Tokatoka Nabua. Soli vata kei na vanua o Niurua mei covi ni draudrau me vakasosoko na dra ni veiwekani era dau kaya na qase.

Sa vakawati tale o Kare/Dakuicake vei Atunaisa Vakatale/Nalovotu ka ra sa tu nikua na kena kawa. Vakawati tale o Gu na makubui Tua Tubale vei Uraia Bauleka e Nalovotu ka rau veiwatini tale o Sairusi na luvei Bavatu kei Mudu na luvedrau o Gu kei Uraia. O Umu na makubui Nau Kuva kei Mila na makubui Nau Filo kei Tuate na makubui Nau Kuva kei Mereseini na makubui Nau Gasau. O Mereseini na luvei Nana Adi Maiwaitui, Erau sega li ni veiganeni o Momo Koroi kei Nana Adi Maiwaitui?

I’a na cava mo ni qai via cati koya kina e dua na wekamudou dina sa buli toka qori. Sa buli me vakatamani na Vanua. Drau vosoti au na tavalequ Umu kei Tuate. Drau kua ni lialia mo drau cata na veibuli sa caka oti, O Momo Koroi e wekadatou dina vakadra ka’u sa kaya yani qo vei kemudrau mo drau la’ki matanigasau vua. E sega ni ura me damu nikua”. Na i le drau kauta tiko mai qori e sega ni ka dina, e sega ni dau veibuli na Bati.

O kemuni kece ka sega ni tokona na veibuli, ni lesu ni la’ki matanigasau vei Momo Koroi ni asa buli oti me Tui Yacata, Sa gunuva oti na kena bilo sa buki oti na kena masi ka sega ni tasere sa yacova na bogi va. Eratou veibuli na SauTuraga,/tokatoka Nasau ka sa oti na 90 na bogi. Na Sau kei na Mana ni vanua sa tu vua ena gauna sara ga qo: Mo ni sarava na cava e na vakarau yaco. Noqu  ivakasala sa oti, matanigasau vua na Tui Yacata qai tarava mai ni qai lako vei Talatala me masulaki kemuni mo ni bula. Na vanua dredre ko ni sa toka kina nikua, na yaca e dau vakaibalebale.

O iko Beci na tamata ko rogoci koya tiko qori ena sega ni na vakabulai iko. Ko sa lasutaki au na tavalemu. Rogoci au vinaka ni’u a tabaka na ului Momo Uraia na tamamu ka vugoqu talega, mai Vale Levu ni se bula o Tua Vue ka’u a kaya vua sa voleka me yali o Tua Vue mo vakarau mo veiliutaki, Ni oti e macawa rua sa mai yali o Tua Vue.

Au a kaya vei iko mo waraka na nomu gauna, i’a ni ko sa sega ni rogoca na noqu vosa, ko sa lasutaki au. Au sega walega ni tavalemu au nona i Talai na Kalou ni Vanua o Yacata. Vakavanua au Bati talega ni Vanua o Yacata. Na bilo ko nanuma tiko qori sa sega. Tavale sa rawa ga me dua na memu bilo lase, lutu ka kavoro, sa ka levu sara na kena kakavorovoro.

Jale, au marautaka na nomu kauwaitaka na ka e baleti kemudou ka mo tudei ena nomu kilai iko kei na nomu itavi ki Yacata. O iko na Sau Turaga, na kai Yacata dina. Rogoci VOLA VANUA, na nomudou itavi na soli Turaga ka Buli Turaga. E sega ni nodrau na nomu momo erau sa mai via taura na nomudou itutu vaka Sau Turaga merau veibuli. Erau sa mataboko e nai Vola mai Naselesele ni sa bokoci na Mataqali Nayasaicake me sa dua ga nai tokatoka Naseicake ena vakasama mo dou vamalumalumutaki kina. Dou sega ni malumalumu, dou se bula tiko ka levu tu na kawa ni kai Nalovotu era bula tu nikua; ka keimami bula tu qo na kawa i Nau Sofaia Matawalu na buinigone ni Nalovotu ka vakawati kina Tokatoka Nabua. Era na tokoni kemudou na kai Nalovotu ka kua ni rogoci rau na nomu momo ni rau sese tiko ena gauna qo. Erau Bati i’a erau via Sau Turaga me rau buli Tui. Sa rauta na lasutaki. Jale mo yalomatua ke se sega ni dua e tukuna vei iko, au sa via tukuna qo vei iko; O kemudou na kai Nalovotu na kai Yacata. Nomu vasu I Daku e dei koto ga i’a me rau kua ni vakasesei iko na vugomu ena ivakasala lasutaki erau kauta voli qori ni rau dau veibuli.

Na vo ni ka kece ko sa kaya toka mai, sa totoka ena qai saumi tiko yani vamalua me matata vei ira kece na veiwekani. Ko kaya toka mai ena dua na tamo ni nomu vosa, “sa rui levu ga na vereverea” sa dina oqori sara ga nai naki nei VOLA VANUA, me vakasavasavataka na vereverea era cakava tu mai na qase. Sa vinaka ni ko sa kidava rawa ka ko na rairai taroga na leqa e mai tarai nomu Tata. Oqori edua ga na sala mo dou vamalumalutaki kina i’a na kena iwali ga mo dou Lotu. I’a dou Lotu Vakayalo Vakaidina, dou Lotu vinaka. Na Kalou duadua e dau laveti keda na tamata buturaki”

E vica tale na ka ko sa taroga tiko mai, Tui Daku, Moku Bulumakau, Soli qele, Vatuvara, Vagunu, ratou na gone mai Nukuciri, Sau Turaga, Naniti, Na dina ko sa vamuria tiko, liu muri; e na tovolea o VOLA VANUA me na qai sauma tiko yani vakamalua.

Au sa mai cava ena wase ni vola qo. Au sa cavu yaca oti vei kemudou na tavalequ, Umu, Tuate, Beci - Au taro mada se cava drau sa bau cakava rawa mai Yacata?.dou kila tiko na sala au vosa tiko kina qo vei kemudou baleta ni’u a vosa oti vei kemudou ni bera na veibuli. Au doka na nomudou vakatulewa mo dou sega ni tokona, i’a au tudei ena dina nei VOLA VANUA ka’u nuitaka ni dou na vakasamataka vakayalomatua. Loloma yani.