Vola Vanua Fifth Edition

Sa balavu na nodratou vakalolomataki na Bati me tekivu mai na Veitarogi Vanua mai Naselesele ena 1929. Sega ni rogoci na nodratou itukutuku raraba ka ni a vakatalai na nodratou mata ena siga e dodonu me soli tukutuku kina ka sainitaki kina na I tukutuku raraba kei Yacata.

Lutu nai tukutuku kei Vatuvara, Kaibu, Volai o Nukutolu kina Tokatoka Nasau, Nukuluve i Nadrodrodro; lutu na iTokatoka Namoli, dua ga na i tokatoka ni mataqali o Dakuicake o Nabua, yali na Mataqali Naseicake kei na kena i Tokatoka Nalovotu me sa dua ga na i Tokatoka o Naseicake. Kerekere tiko o VOLA VANUA mo ni wilika mada vakamalua na ka dina a yaco mai nai matai ni Veitarogi Vanua mai Naselesele ena 1929.

Ni bera ni qai mai volai ena pepa nai tukutuku, sa volai oti tu ena I VOLA VANUA na I Tokatoka, na itutu vakavanua, na itavi Vakabati, nai Tavi Vaka Sau Turaga; sa matata tu mai ni bera mai na gauna ni volavola. Sa matata tu na I yalayala levu ni vanua, mai na Ului ni Vanua Delai Nakorolevu vakadodonu i na matavura mai Nawerelevu ka tiko kina nikua na vale ni Nasi. Sa qai volai ena pepa ni Sovea, duri na kena Peki sai vakarau ni gauna vouvou oqo. Ni bera koya, ni bera nai lakolako mai Vuna sa matata oti tu nai yalayala levu ni vanua. O Yacata e wase ga vakarua, Naseicake kei Dakuicake, na kena vosa dina Nayasaicake, sa mai veisau me Naseicake,

Sa vakamalumalutaki na Sau Turaga, me sa sega na nodratou mataqali, ka me sa dua ga na i tokatoka o Naseicake, bokoci na I Tokatoka Nalovotu, o iratou na Sau Turaga, baleta ni ratou veiwekani dina kei iratou na Bati. Na kawa ni qase na bui ni gone o Sofaia Matawalu na Bui ni Gone ni Nalovotu e Vakawati kina i Tokatoka Nabua. Na yaca qo e bula tiko vei iratou na vuvale e Malolo kei Vatunimaravu. Eratou na vakabula yaca talega mai Navakawau, Taveuni ni tiko na i sema ni veiwekani. Eratou a gole mai Navakawau ena i lakolako ni Cara Sala eratou a mai tiko e Malolo, Vatunimaravu kei Korovou baleta tiko na veiwekani qo. De na rairai yaga vei Qasenivuli vakacegu Ioane Bulivou me na gole ki Navakawau me la’ki rogo i talanoa mai vei iratou.

Sa mai volai na Wase Vanua a kaya o Tui Daku, solia a kemu vanua Tui Yacata ni ko a mai maroroi iratou mai Qamea.

Erau sa ma ni tikica vakalalai na kedratou vanua me vaka sa tu ni kua - a wasei na kedratou vanua na I Tokatoka Namoli vei iratou na Mataqali Nadrodrodro. Eratou galu na qase ni Tokatoka Namoli baleta ni Buinigone mai Valelevu o Nau Dikulu, sa mai vakatubukawa i Namoli. Galu talega o iratou na qase ni Tokatoka Nabua ni Bui ni Gone mai Nalovotu sa mai vatubukawa i Nabua.

Sa drodro na Dra ni veiwekani me semati keda vata, ena sega kina ni dua me doudou me dusia e dua baleta na Dra ni veiwekani sa veicurumaki. O Nau Fane Kuva na marama ni tokatoka Namoli sa vakawat vei Lote Vulakoro ka la’ki vatubukawa kina. Ko ni sa tu ni kua na kena kawa, o Nau Gasau na marama ni Tokatoka Namoli sa vakawati ki Nadrodro vei Tua Meli, sa la’ki vatubukawa kina ka ra sa tu ni kua na kena kawa e na veiyasai vuravura ka ra tamata rawa ka ka tamata qaqa.

O rau na marama e rua qo erau sema I vale levu vei Tui Yacata mai vei Nau Dikulu. O Nau Dikulu na yacana taucoko o Adi Kuluvanua. Au sa kaya oti me’u kaya tale mo ni kila na wekaqu e  Yacata. O Adi Kuluvanua mai Valelevu ki na I Tokatoka Namoli, luvena e rua au sa kaya oti, dua e vakawati ki Daku, Dua vakawati ki Nadrodrodro, sa kena i balebale ni dra ni veiwekani sa drodrovi Yacata wavoki. O koya ga e via dusi ena gauna qo e ca na uluna ka yaga me kau ki vunivaivailevu me la’ki dikevi: O Nau Adi Kuluvanua rau qai veiwatini tale kei Tua Tevita Levu ka luvena kina o Tua Lenaitasi Vanavana, Tua Meli Biu, Nau Toga kei Nau Ciri. Erau vakawati ki Vanuabalavu na marama ka ra sa bula tu nikua na kena kawabula ka ra tamata qaqa rawa ka.

O Sofaia Matawalu na Buinigone mai Nalovotu vakawati ki na i Tokatoka Nabua. Oqori nai sema dra ni mataqali o Dakuicake kei Nalovotu, vakawati mai o Nau Merewalesi Lawanuku vei Inoke Tawake ena Tokatoka Nabua. Soli vata kei na vanua o Niurua mei covi ni draudrau me vakasosoko na dra ni veiwekani era dau kaya na qase.

Sa vakawati tale o Kare/Dakuicake vei Atunaisa Vakatale/Nalovotu ka ra sa tu nikua na kena kawa. Vakawati tale o Gu na makubui Tua Tubale vei Uraia Bauleka e Nalovotu ka rau veiwatini tale o Sairusi na luvei Bavatu kei Mudu na luvedrau o Gu kei Uraia. O Umu na makubui Nau Kuva kei Mila na makubui Nau Filo kei Tuate na makubui Nau Kuva kei Mereseini na makubui Nau Gasau. O Mereseini na luvei Nana Adi Maiwaitui, Erau sega li ni veiganeni o Momo Koroi kei Nana Adi Maiwaitui?

I’a na cava mo ni qai via cati koya kina e dua na wekamudou dina sa buli toka qori. Sa buli me vakatamani na Vanua. Drau vosoti au na tavalequ Umu kei Tuate. Drau kua ni lialia mo drau cata na veibuli sa caka oti, O Momo Koroi e wekadatou dina vakadra ka’u sa kaya yani qo vei kemudrau mo drau la’ki matanigasau vua. E sega ni ura me damu nikua”. Na i le drau kauta tiko mai qori e sega ni ka dina, e sega ni dau veibuli na Bati.

O kemuni kece ka sega ni tokona na veibuli, ni lesu ni la’ki matanigasau vei Momo Koroi ni asa buli oti me Tui Yacata, Sa gunuva oti na kena bilo sa buki oti na kena masi ka sega ni tasere sa yacova na bogi va. Eratou veibuli na SauTuraga,/tokatoka Nasau ka sa oti na 90 na bogi. Na Sau kei na Mana ni vanua sa tu vua ena gauna sara ga qo: Mo ni sarava na cava e na vakarau yaco. Noqu  ivakasala sa oti, matanigasau vua na Tui Yacata qai tarava mai ni qai lako vei Talatala me masulaki kemuni mo ni bula. Na vanua dredre ko ni sa toka kina nikua, na yaca e dau vakaibalebale.

O iko Beci na tamata ko rogoci koya tiko qori ena sega ni na vakabulai iko. Ko sa lasutaki au na tavalemu. Rogoci au vinaka ni’u a tabaka na ului Momo Uraia na tamamu ka vugoqu talega, mai Vale Levu ni se bula o Tua Vue ka’u a kaya vua sa voleka me yali o Tua Vue mo vakarau mo veiliutaki, Ni oti e macawa rua sa mai yali o Tua Vue.

Au a kaya vei iko mo waraka na nomu gauna, i’a ni ko sa sega ni rogoca na noqu vosa, ko sa lasutaki au. Au sega walega ni tavalemu au nona i Talai na Kalou ni Vanua o Yacata. Vakavanua au Bati talega ni Vanua o Yacata. Na bilo ko nanuma tiko qori sa sega. Tavale sa rawa ga me dua na memu bilo lase, lutu ka kavoro, sa ka levu sara na kena kakavorovoro.

Jale, au marautaka na nomu kauwaitaka na ka e baleti kemudou ka mo tudei ena nomu kilai iko kei na nomu itavi ki Yacata. O iko na Sau Turaga, na kai Yacata dina. Rogoci VOLA VANUA, na nomudou itavi na soli Turaga ka Buli Turaga. E sega ni nodrau na nomu momo erau sa mai via taura na nomudou itutu vaka Sau Turaga merau veibuli. Erau sa mataboko e nai Vola mai Naselesele ni sa bokoci na Mataqali Nayasaicake me sa dua ga nai tokatoka Naseicake ena vakasama mo dou vamalumalumutaki kina. Dou sega ni malumalumu, dou se bula tiko ka levu tu na kawa ni kai Nalovotu era bula tu nikua; ka keimami bula tu qo na kawa i Nau Sofaia Matawalu na buinigone ni Nalovotu ka vakawati kina Tokatoka Nabua. Era na tokoni kemudou na kai Nalovotu ka kua ni rogoci rau na nomu momo ni rau sese tiko ena gauna qo. Erau Bati i’a erau via Sau Turaga me rau buli Tui. Sa rauta na lasutaki. Jale mo yalomatua ke se sega ni dua e tukuna vei iko, au sa via tukuna qo vei iko; O kemudou na kai Nalovotu na kai Yacata. Nomu vasu I Daku e dei koto ga i’a me rau kua ni vakasesei iko na vugomu ena ivakasala lasutaki erau kauta voli qori ni rau dau veibuli.

Na vo ni ka kece ko sa kaya toka mai, sa totoka ena qai saumi tiko yani vamalua me matata vei ira kece na veiwekani. Ko kaya toka mai ena dua na tamo ni nomu vosa, “sa rui levu ga na vereverea” sa dina oqori sara ga nai naki nei VOLA VANUA, me vakasavasavataka na vereverea era cakava tu mai na qase. Sa vinaka ni ko sa kidava rawa ka ko na rairai taroga na leqa e mai tarai nomu Tata. Oqori edua ga na sala mo dou vamalumalutaki kina i’a na kena iwali ga mo dou Lotu. I’a dou Lotu Vakayalo Vakaidina, dou Lotu vinaka. Na Kalou duadua e dau laveti keda na tamata buturaki”

E vica tale na ka ko sa taroga tiko mai, Tui Daku, Moku Bulumakau, Soli qele, Vatuvara, Vagunu, ratou na gone mai Nukuciri, Sau Turaga, Naniti, Na dina ko sa vamuria tiko, liu muri; e na tovolea o VOLA VANUA me na qai sauma tiko yani vakamalua.

Au sa mai cava ena wase ni vola qo. Au sa cavu yaca oti vei kemudou na tavalequ, Umu, Tuate, Beci - Au taro mada se cava drau sa bau cakava rawa mai Yacata?.dou kila tiko na sala au vosa tiko kina qo vei kemudou baleta ni’u a vosa oti vei kemudou ni bera na veibuli. Au doka na nomudou vakatulewa mo dou sega ni tokona, i’a au tudei ena dina nei VOLA VANUA ka’u nuitaka ni dou na vakasamataka vakayalomatua. Loloma yani.