Wase Walu

Towards the future

      

VOLA VANUA WASE WALU

Ni dau cavuti na fika Vitu qai camani e na Walu, sa dusia ni sa taucoko na ciqomi ni tukutuku. Sa levu sara na i talanoa sa rogoci, ka sa vakavure vakasama sara vei keda, ka levu sa veitalanoa tiko kina e na gauna qo. E na sala ni veivosaki eda sa semati kina ena biau livaliva vou ni veivosaki.

Vakavinavinaka vei kemuni kece na wekaqu ko ni sa wilika tiko ka me vakavure vakasama vei keda.

Tua Soge kei Tua Tevita

Au a kaya toka ni mai cava na Wase Vitu na yacadrau na Tua e rua; Tua Josevata Soge, (date of birth 1879) kei Tua Tevita Vakalutucua (date of birth 1857). E rau sa talanoa sara kina vabalavu a gone mai Korovou kei ratou a gone mai Nukuciri, na makubudrau na Tua lelevu kei Yacata. Taumada me’u kaya oqo o rau (tabu yani) na kai Yacata dina na kai Nalovotu, Mataqali Naseicake. (Naniti) yabaki 72 o Tua Tevita Vakalutucua, yabaki 50 o Tua Josevata Soge. Ke rau a lako kina Veitarogi Vanua, ke a matata kece na ka e baleti keda. Na lutu ni tukutuku raraba ni veivanua, yanuyanu o Vatuvara, Nukutolu, Kaibu kei Nukuluve, na vakamalumalutaki ni Sau Turaga, lutu ni tokatoka Namoli, e baleta dua dua na nodrau a sega ni lako na Tua e rua ni rau qase duadua vei ira e na gauna koya, ka rau (tabu yani) Kai Yacata dina (refer to vola ni kawa bula). O kemudrau a gone drau talanoa tiko qo(refer to fb Family) drau kai Nalovotu ruarua, donu vinaka tiko a nomudrau i talanoa

Oqo na vuna e rau sega ni lako kina ka nodra i talanoa na qase. O Merewalesi Lawanuku, na tubuqu, e dau talanoataka ni Tua qo dau biliraki tu ga mai vei iratou mai Vale Levu, ni sa sega ni vatarai me soli tukutuku qai kaya nona vosa; [O Yacata e na qai vadodonutaki koya ga mai muri]. Sa cavuta toka o ratou na gone mai Nukuciri ena (FB), o Yacata e dua tu a kena i varau ka me kua ni dau tukuni e so na ka maroroi, (sacred). E mai kaukauwa sara ni rau mai veitauri kei Nau Dikulu. Oqori e dua na dredre levu e mai basika ena veiwekani mai Vale Levu kei Nukuciri. Au na sega ni vocia vakavudi ni o tubuqu mai Vale Levu, e dau voleka ni quruta a uluqu o Nana ke’u taroga e dua na ka me baleta na veiwekani qo. Au sa dau galu ga qai kai vei au sa levu dina a ka ko dau vataroga.

O Tua Josevata Soge e sega ni lako ni kaya sa sega a kai Yacata dina baleta ni sega a luvena tagane ka cava a betena me lako. Rawarawa me solia na i lakolako ni kila sa sega na nona kawa. Qai dau sega ni lomani ratou a gone mai Nasese ni ratou sa mai curu kina nona i Tokatoka ka dodonu me ko Nalovotu. O VOLA VANUA e kauti Nalovotu ni dua dina na i Tokatoka. Rau sa kaya toka mai a gone mai Korovou, dou tarogi VOLA VANUA se cava me vala? Dou dabe a kai Nalovotu me suka lesu a nomudou i Tokatoka baleta ai tokatoka e tu vata kei na i tutu. Nomudou i Tokatoka o Nalovotu ka nomudou i tutu na Vavanua na Sau Turaga, ka tukuni tiko ni sa mai yaco ga vei Tua Soge. Dou tokona ga na vagunu baleta ni sa caka oti, baleta e sega ni matata tiko vei kemudou se dou a solia na i tutu vaturaga se a kulumi vei kemudou (Vuaviri). Oqori sa dua tale na (issue) [Yaca Kuluvanua] Sacred?] meda qai talanoa kina vamalua.

Matai mada ga, me suka lesu vei kemudou na nomudou i tokatoka Nalovotu kei na vakadetaki ni nomudou i Tutu Vaka Sau Turaga. Oqori me sauma na nomudou vakatataro e na (FB) ka dou kauta kina bose vakoro, kau kina bose ni tikina ka lave cake kina Bose ni Yasana me qai yaco sara kina Vola Volai (NLC) me bokoci kina na lasu nei Tua Soge ka volai tiko e na Vola Volai. O cei e Vola Na Vola Volai?

Turaga na Tui Yacata

Sa gunu oti na Tui Yacata ka sa vakadonuya na Turaga na Tui Cakau. E dina ni rau a la’ki via tarova na vagunu o rau na veitacini tavalequ Beci kei Pineri. Ia, e rau sa gunu wainibele vinaka mai kina. Ke drau vinakata tiko na bilo ni Tui Yacata, au rawa ni vagunuvi kemudrau e na bilo lase. Drau na la’ki gunu bu mai na kequ veiniu mai Lovonilase!!. Drau dredre mada na tavalequ, drau kua ni leqa drau waraki au me’u yaco yani tou qai lai veibuli!!

Drau tokona ga na ka sa caka oti ka meda vuli mai na veika sa caka oti. Kedatou me datou dau ni veiqaravi ga ni oqori na i tutu cecere duadua.

Dau Ni Vakasala Vakalawa

Sa solia na nona vei vakadonui na Turaga Tui Yacata me sa dua na dau ni vakasala vakalawa ni nodatou vanua o Yacata ka tiko e vanua tani baleta mai Viti e sega tu ni se matata na kena ka vakalawa. Sa tekivu na kena veivosaki ka sa okati mai kina na nodatou gone ga mai Vale levu na yaca nei Tua Nemani ka cakacaka tiko vakaloya e Suva ka luvei Jone Tuifagalele na luvei momo Tu Bale. Vei kemuni ka sega ni kila na turaga qo, o momo Tu Bale na luvei Tua Nemani Saravaki ka nodratou yavu o Nadurutabua sa tara tiko kina o Beci na nona vale ni cagi laba.

Naki ni sasaga qo me maroroi kina vakalawa na noda vanua, mera kua ni volitaki keda e so era dau nanumi ira ga;me vaka sa caka tu e na so na vanua. O ira na loya e ra kila na veivosaki vakalawa me baleta na vakayagataki ni yaubula ni noda vanua, me vaka na baravi, na i qoliqoli na vanua ni sarasara se veikau. E ra na veivosaki kei ira na kabani era via vakayagataka na noda i yau bula me bisinisi ni saravanua.

Me vakataki Kaibu, ni a siviyarataka o Johnson na baravi, na loma ni wai ka sega ni bau dua tu na kena i vakayaga ki Yacata. E ra vakasisisi e loma ni qoliqoli, vakayagataki na kena baravi mai Naniu kei Yanuyanu balavu, Totovu, ka volitaki na totoka ni baravi kei Yacata. Ia, sega ni bau dua na kena i vakayaga vei keda baleta ni da leca i ka. Ia, oqo sa vadeitaka mai na Turaga Tui Yacata me sa dua na kena dau ni vakasala vakalawa me tiko e Ositerelia kei na nodatou gone o yaca i Tua Nemani, tiko e Suva, ka keitou na cakacaka vata vakavoleka me baleti Yacata. Na turaga na Loya ka tiko qo e Ositerelia, e turaga ka loya tiko ni yanuyanu o Vatulele, ka tiko kina e dua vei ira na Otela Lima na Kalokalo. Au taura mai na i tukutuku me baleti koya mai na dua na wekaqu o Vuniwai Epi Bolawaqatabu ka keitou soqosoqo lotu vata ka rau veikilai vinaka talega kei Tamai Tua Inoke, Epineri, ka keirau kila vinaka me sa na Loya ni nodatou vanua. Keitou sa tekivu veitalanoa oti ena talevoni ka sa tekivu na cakacaka vakalawa ni nodatou vanua. Au kerea mo ni kua ni leqataka ni noqui tavi me’u yadrava ka masulaka na nodatou vanua, ka’u na dau tukuna tiko yani vei kemuni na ka kece meda kila ka sega na cakacaka vabutobuto. Me savasava na i lakolako. E na sega ni vakaleqa na nomuni cakacaka ko ni sa cakacaka tiko e Kaibu.

Naki ni Sasaga

Na kena i naki ga na veivosaki kece ni dua na ka e gadrevi me tarai kina na i qoliqoli se i yau bula me da sa solia ga vei ira na kena dau vakalawa mera veivosaki e na vukuda. Era kila na i sau vakailavo ni nodra vakayagataka na saravanua na noda i yau bula. Me kua ni caka tale vei keda na ka a cakava o Johnson kei Hiro. E na laki yacova me rau na vakasasataki e na vuku ni kena vakacacani na i yau bula e na gauna e rau taura tu kina na yanuyanu.

E na gauna mada ga qo sa tekivu me vakauta mai na ka e gadreva vei Nemani, kei na tukutuku e vakauta mai o Nemani sa vakauta sara mai vei au. Keirau na tovolea kei Pineri mo ni kila kece na toso sa yaco tiko. Sa na yaga meda na cakacaka vata kei Kaibu e na vakayagataki ni noda baravi, qoliqoli se qara sui mai lekutu. Ia, mera veivosaki ga na kena dau vakalawa. Ko ni na taroga beka e na saumi vakacava na dau ni vakasala vakalawa? Sa dina, eda na sega ni sauma ka ni na sauma na kabani ni saravanua, era dau lavaka na loya e vica na pasede mai na i lavo era lavaka vei ira na kabani, na kena vo sa qai nona na vanua.

Au vakavinavinaka vei kemuni ka veitokoni e na kena veivosaki kei na kena vakasamataki na vanananu qo me vakavotukanataki. Sa i Tavi ne I VOLA VANUA me na dau veitaratara kei na dau ni vakasala vakalawa ni noda vanua ka vakararamataka tiko yani na toso. Mo ni namaka ke rau na gole yani ki na koro na noda dau ni vakasala vakalawa e na dua na gauna walega qo ka ni sa tekivu tiko e so na cakacaka ka buwawa tiko vei keda eso na kena sa veivakadonui. Kerei meda kila sa rauta na cakacaka e na lecai ka ni sa rarama na vuravura meda kua ni dau volivoli rawarawa ena tavaya wisiki me vaka e liu.

Veiqaravi ni Komiti e Suva

Sa oti na kena gauna ka ni sa rogoci sa mai ciqomi e $50,000.00 mai vei iratou na komiti e Suva. Oqori na qa ni pinati ke na i karua sa tu mai vei na i lavo qori?  E rawa mera kila na lewe ni koro?

Au sa vakasalataka talega na Turaga Tui Yacata me sa vakasamataki na komiti ni vanua e Suva kei na protocol vakavanua. De yaga me dua na “evaluation” raici mada na ka dou sa cakava rawa, cava e sega ni rawa vinaka? Cava na vu ni kena sega ni rawa? Na sitoa mai na koro, dou mai taura na kena i sau ni niu - na cava na kena malumalumu? Cava tale e rawa me vavinakataki kina? Na loga ni dalo - cava sa mai tao kina? Cava e rawa ni vakavinakataki kina?

Cava e mai tao kina na koro ni vuli keitou mai qarava na kena cakacaka? Tikina cava e rawa me veisautaki me vinaka kina? Na veivakatorocaketaki kece e cakacaka vinaka e sega ni ca, na kena qaravi ga. Me dua na nomudou ripote me ka ni vuli vei ira era muri mai. Na noda malumalumu e sega ni ca, meda vakayagataka me driving force to a better future]. Eda malumalumu kece na tamata [tabu yani] ia, sa koro ni vuli ni toso ki liu.

Me da kua ni tatao ni ka vinaka, tu vakatikitiki laiva na vinaka me drodro me vaka na uciwai: kaya ga o momo Timoci, sa sega ni rawa ga dabe”       

Vola Vanua-Wase Vitu

Vakabula tale o VOLA VANUA ni da sa lako sivita na veimama ni yabaki. Sa vakacagau na i lakolako vou kei Yacata ena dua na gauna vinaka ka gauna vou vei keda ka ni kaya nai Vola Tabu “Sa dui vagauna na ka kecega” - (Dauvunau 3:1-22).

Sa rairai donumaka tiko na gauna qo mai Viti na vula i gasau ka sa gauna talega ni kelikeli vei ira na vawere. E dodonu me mago tu na Uvi kei na Kawai ena veiwere mai Naseicake, Tabanaiya, Nadrodrodro, Solove kei Dakuicake kevaka me ra a tei tu. Ke sega sa na tau ga kina na ka e dau kaya o Tu Rusi mai Wai, “Sa suluka tu a dalo se cau tei”.

Vei ira na Jiu na gauna ni tatamusuki na gauna ni vavinavinaka ka dau vakacabori na i sevu ni qele vua na Kalou me vaka eda sa dau muria tiko mai Viti - Na Siga Tabu ni Sev. Na i Sevu me kau ki Vale ni Lotu, vua talega na Tui Yacata sa buli oti qori, na i vurevure ni nomuni Sautu.

VOLA VOLAI kei VOLA VANUA

Au vakavinavinaka vei kemuni kece na wekaqu ko ni sa wilika tiko na I VOLA VANUA. Sa vaka e matata tiko vei kemuni na wekaqu na i VOLA VANUA kei na i VOLA VOLAI (NLC), na kedrau duidui kei na ka erau tautauvata kina.

O VOLA VOLAI (NLC) e taura mai na nona i tukutuku mai vei VOLA VANUA sa qai volai ka sa tu qo ena kena vale ni volavola.

I’a, na i VOLA VANUA e tu ga mai Vanua ena Yaca ni tamata, Meke, Sere, Talanoa se I Tukuni makawa, Yaca ni Vanua, Yalava ni Qoliqoli, Cakau, kena Ika Taga ni yabaki, kena Manumanu, Tutu Vaka Vanua, na kena Kalou Vu, na I  Tokatoka, Na Dela ni Yavu, na Vanua eda dui cavutu mai kina, nai naki ni noda lako mai ka da sa toka kina e Yacata, o cei a veiciqomi, o cei e soli qele, Mataqali /Yavusa/ Vanua. O qori o VOLA VANUA. Ena sega ni veisautaki  rawa me vakataki ira na veivanua eso sa mai yacadra tu nikua o Jitu Estate mai Veiquwawa, Lepanoni mai Deuba. O Yacata e na dei tu o VOLA VANUA me maroroya na Dina, na Dodonu, kei na Savasava e wavokita toka na kena Cakau.

Sa vaka me sa rarama mai na Vuni Lagi ni noda sa kilai keda kei na i sema ni veiwekani sa drodrovi keda toka na kena dra. Oqori na ka e na sega ni veisautaki rawa - na dra ni veiwekani. [Raica na kena vinaka kei na kena matavinaka ni noda tiko vakaveiwekani” Dau ni Same]

Oqori na i naki nei VOLA VANUA me vakadodonutaki keda mada meda dui kilai keda. O cei o au e Yacata? Ke o kila ni o tu cala, muria a kena wakolo. Kaya o momo Timoci, “sa se’ni rawa ga dabe”. E dau rairai lasa valialia ni’u dara tu e dua a sote levu ni’u tamata lailai” kena i wali ga luva mo maopo”

Ke sa sakasaka mai a omu i tikotiko ka vakaeceri iko kina o VOLA VOLAI, ni vatulewa kina o NLC ka  tikoga  mai Suva, o iko ko na mai sakasaka voli e na loma ni koro. E na levu a ka vamadua e na tarai iko voli.

Vanua ni Cakacaka

Sa vaka me basika tiko vei keda na tiko e vanua ni cakacaka na veilecalecavi ni veiliutaki vakavanua. De yaga me sa lesu vua na Turaga Tui Yacata me lewa mai o cei me vakatau lala ni Vanua. O kemudou na komiti ni koro, dou muria ga na i yatu vakacakacaka. A veiliutaki tu mai na dua na gauna balavu o Momo Isimeli Volavola. Ni dau kacivi na Vanua e na mai tiko o Momo Mafi se dua vei iratou na gone mai Vale Levu me baleta na Vanua. Au dau doka na nona kila vinaka na i tuvatuva vakavanua.

A tauyavutaki na Lotu ni Yavusa donumaka na noqu se tiko e Davuilevu ena Vuli Talatala. Oqori me vakatabakidua me vukea na kena sa vaka i Talatala o Yacata me dua na tabacakacaka. Na komiti ni Lotu kei na kena i Lavo e dua tani ga ka rau sega ni okati vata kei nai lavo ni koro ni vanua. Au sega ni kila se sa dei tiko se sega. Kaya mai o Tuirara Levu ni sa vakasuka na lotu ni Yavusa e na i tavi ni sau ni Talatala. Au kerea mo dou qai raica tale na tikina oya. E na sega ni leqa na lotu, e na bula ga na lotu. I’a, na nomudou vakasuka sa dusia na nomudou leqa.

Veitarogi Vanua

Sa rogoci ni sa vakarau tale e dua na Veitarogi Vanua. Dua tu a nodra i vosavosa a Tua i mada – “Sa Wasoma  e na wasoma e na wasoma se baci wasoma”. A vanua lailai sa wasoma cava tale? E kaya o Tua Tevita Levu, “O Yacata e na qai vadodonutaki koya ga”. E kaya o Tua Soge Levu, “Sa sega a Kai Yacata dina”. Oqori o rau na qase duadua mai Yacata donumaka na Veitarogi Vanua mai Naselesele.

O rau talega na Tua ruarua qo a dodonu me rau lako kina veitargi vanua:

·         dua e vakuwai me kua ni lako;

·         dua e bese ni lako.

Na vuna e na qai bulagoci kemuni yani kina o VOLA VANUA e na wase tarava ka mo ni qai nanamaki toka mai kina. Ni vakacegu na wekaqu.

I Tini

Me’u tinia - au sa duavata kei Paula (Efeso 1:16) au sa sega ni mudu ni vakavinavinaka e na vukumudou, ni’u sa cavuti kemudou tiko e na noqu masu vua na Kalou ni noda Turaga ko Jisu Karisito:”.