Wase Walu

Towards the future

      

VOLA VANUA WASE WALU

Ni dau cavuti na fika Vitu qai camani e na Walu, sa dusia ni sa taucoko na ciqomi ni tukutuku. Sa levu sara na i talanoa sa rogoci, ka sa vakavure vakasama sara vei keda, ka levu sa veitalanoa tiko kina e na gauna qo. E na sala ni veivosaki eda sa semati kina ena biau livaliva vou ni veivosaki.

Vakavinavinaka vei kemuni kece na wekaqu ko ni sa wilika tiko ka me vakavure vakasama vei keda.

Tua Soge kei Tua Tevita

Au a kaya toka ni mai cava na Wase Vitu na yacadrau na Tua e rua; Tua Josevata Soge, (date of birth 1879) kei Tua Tevita Vakalutucua (date of birth 1857). E rau sa talanoa sara kina vabalavu a gone mai Korovou kei ratou a gone mai Nukuciri, na makubudrau na Tua lelevu kei Yacata. Taumada me’u kaya oqo o rau (tabu yani) na kai Yacata dina na kai Nalovotu, Mataqali Naseicake. (Naniti) yabaki 72 o Tua Tevita Vakalutucua, yabaki 50 o Tua Josevata Soge. Ke rau a lako kina Veitarogi Vanua, ke a matata kece na ka e baleti keda. Na lutu ni tukutuku raraba ni veivanua, yanuyanu o Vatuvara, Nukutolu, Kaibu kei Nukuluve, na vakamalumalutaki ni Sau Turaga, lutu ni tokatoka Namoli, e baleta dua dua na nodrau a sega ni lako na Tua e rua ni rau qase duadua vei ira e na gauna koya, ka rau (tabu yani) Kai Yacata dina (refer to vola ni kawa bula). O kemudrau a gone drau talanoa tiko qo(refer to fb Family) drau kai Nalovotu ruarua, donu vinaka tiko a nomudrau i talanoa

Oqo na vuna e rau sega ni lako kina ka nodra i talanoa na qase. O Merewalesi Lawanuku, na tubuqu, e dau talanoataka ni Tua qo dau biliraki tu ga mai vei iratou mai Vale Levu, ni sa sega ni vatarai me soli tukutuku qai kaya nona vosa; [O Yacata e na qai vadodonutaki koya ga mai muri]. Sa cavuta toka o ratou na gone mai Nukuciri ena (FB), o Yacata e dua tu a kena i varau ka me kua ni dau tukuni e so na ka maroroi, (sacred). E mai kaukauwa sara ni rau mai veitauri kei Nau Dikulu. Oqori e dua na dredre levu e mai basika ena veiwekani mai Vale Levu kei Nukuciri. Au na sega ni vocia vakavudi ni o tubuqu mai Vale Levu, e dau voleka ni quruta a uluqu o Nana ke’u taroga e dua na ka me baleta na veiwekani qo. Au sa dau galu ga qai kai vei au sa levu dina a ka ko dau vataroga.

O Tua Josevata Soge e sega ni lako ni kaya sa sega a kai Yacata dina baleta ni sega a luvena tagane ka cava a betena me lako. Rawarawa me solia na i lakolako ni kila sa sega na nona kawa. Qai dau sega ni lomani ratou a gone mai Nasese ni ratou sa mai curu kina nona i Tokatoka ka dodonu me ko Nalovotu. O VOLA VANUA e kauti Nalovotu ni dua dina na i Tokatoka. Rau sa kaya toka mai a gone mai Korovou, dou tarogi VOLA VANUA se cava me vala? Dou dabe a kai Nalovotu me suka lesu a nomudou i Tokatoka baleta ai tokatoka e tu vata kei na i tutu. Nomudou i Tokatoka o Nalovotu ka nomudou i tutu na Vavanua na Sau Turaga, ka tukuni tiko ni sa mai yaco ga vei Tua Soge. Dou tokona ga na vagunu baleta ni sa caka oti, baleta e sega ni matata tiko vei kemudou se dou a solia na i tutu vaturaga se a kulumi vei kemudou (Vuaviri). Oqori sa dua tale na (issue) [Yaca Kuluvanua] Sacred?] meda qai talanoa kina vamalua.

Matai mada ga, me suka lesu vei kemudou na nomudou i tokatoka Nalovotu kei na vakadetaki ni nomudou i Tutu Vaka Sau Turaga. Oqori me sauma na nomudou vakatataro e na (FB) ka dou kauta kina bose vakoro, kau kina bose ni tikina ka lave cake kina Bose ni Yasana me qai yaco sara kina Vola Volai (NLC) me bokoci kina na lasu nei Tua Soge ka volai tiko e na Vola Volai. O cei e Vola Na Vola Volai?

Turaga na Tui Yacata

Sa gunu oti na Tui Yacata ka sa vakadonuya na Turaga na Tui Cakau. E dina ni rau a la’ki via tarova na vagunu o rau na veitacini tavalequ Beci kei Pineri. Ia, e rau sa gunu wainibele vinaka mai kina. Ke drau vinakata tiko na bilo ni Tui Yacata, au rawa ni vagunuvi kemudrau e na bilo lase. Drau na la’ki gunu bu mai na kequ veiniu mai Lovonilase!!. Drau dredre mada na tavalequ, drau kua ni leqa drau waraki au me’u yaco yani tou qai lai veibuli!!

Drau tokona ga na ka sa caka oti ka meda vuli mai na veika sa caka oti. Kedatou me datou dau ni veiqaravi ga ni oqori na i tutu cecere duadua.

Dau Ni Vakasala Vakalawa

Sa solia na nona vei vakadonui na Turaga Tui Yacata me sa dua na dau ni vakasala vakalawa ni nodatou vanua o Yacata ka tiko e vanua tani baleta mai Viti e sega tu ni se matata na kena ka vakalawa. Sa tekivu na kena veivosaki ka sa okati mai kina na nodatou gone ga mai Vale levu na yaca nei Tua Nemani ka cakacaka tiko vakaloya e Suva ka luvei Jone Tuifagalele na luvei momo Tu Bale. Vei kemuni ka sega ni kila na turaga qo, o momo Tu Bale na luvei Tua Nemani Saravaki ka nodratou yavu o Nadurutabua sa tara tiko kina o Beci na nona vale ni cagi laba.

Naki ni sasaga qo me maroroi kina vakalawa na noda vanua, mera kua ni volitaki keda e so era dau nanumi ira ga;me vaka sa caka tu e na so na vanua. O ira na loya e ra kila na veivosaki vakalawa me baleta na vakayagataki ni yaubula ni noda vanua, me vaka na baravi, na i qoliqoli na vanua ni sarasara se veikau. E ra na veivosaki kei ira na kabani era via vakayagataka na noda i yau bula me bisinisi ni saravanua.

Me vakataki Kaibu, ni a siviyarataka o Johnson na baravi, na loma ni wai ka sega ni bau dua tu na kena i vakayaga ki Yacata. E ra vakasisisi e loma ni qoliqoli, vakayagataki na kena baravi mai Naniu kei Yanuyanu balavu, Totovu, ka volitaki na totoka ni baravi kei Yacata. Ia, sega ni bau dua na kena i vakayaga vei keda baleta ni da leca i ka. Ia, oqo sa vadeitaka mai na Turaga Tui Yacata me sa dua na kena dau ni vakasala vakalawa me tiko e Ositerelia kei na nodatou gone o yaca i Tua Nemani, tiko e Suva, ka keitou na cakacaka vata vakavoleka me baleti Yacata. Na turaga na Loya ka tiko qo e Ositerelia, e turaga ka loya tiko ni yanuyanu o Vatulele, ka tiko kina e dua vei ira na Otela Lima na Kalokalo. Au taura mai na i tukutuku me baleti koya mai na dua na wekaqu o Vuniwai Epi Bolawaqatabu ka keitou soqosoqo lotu vata ka rau veikilai vinaka talega kei Tamai Tua Inoke, Epineri, ka keirau kila vinaka me sa na Loya ni nodatou vanua. Keitou sa tekivu veitalanoa oti ena talevoni ka sa tekivu na cakacaka vakalawa ni nodatou vanua. Au kerea mo ni kua ni leqataka ni noqui tavi me’u yadrava ka masulaka na nodatou vanua, ka’u na dau tukuna tiko yani vei kemuni na ka kece meda kila ka sega na cakacaka vabutobuto. Me savasava na i lakolako. E na sega ni vakaleqa na nomuni cakacaka ko ni sa cakacaka tiko e Kaibu.

Naki ni Sasaga

Na kena i naki ga na veivosaki kece ni dua na ka e gadrevi me tarai kina na i qoliqoli se i yau bula me da sa solia ga vei ira na kena dau vakalawa mera veivosaki e na vukuda. Era kila na i sau vakailavo ni nodra vakayagataka na saravanua na noda i yau bula. Me kua ni caka tale vei keda na ka a cakava o Johnson kei Hiro. E na laki yacova me rau na vakasasataki e na vuku ni kena vakacacani na i yau bula e na gauna e rau taura tu kina na yanuyanu.

E na gauna mada ga qo sa tekivu me vakauta mai na ka e gadreva vei Nemani, kei na tukutuku e vakauta mai o Nemani sa vakauta sara mai vei au. Keirau na tovolea kei Pineri mo ni kila kece na toso sa yaco tiko. Sa na yaga meda na cakacaka vata kei Kaibu e na vakayagataki ni noda baravi, qoliqoli se qara sui mai lekutu. Ia, mera veivosaki ga na kena dau vakalawa. Ko ni na taroga beka e na saumi vakacava na dau ni vakasala vakalawa? Sa dina, eda na sega ni sauma ka ni na sauma na kabani ni saravanua, era dau lavaka na loya e vica na pasede mai na i lavo era lavaka vei ira na kabani, na kena vo sa qai nona na vanua.

Au vakavinavinaka vei kemuni ka veitokoni e na kena veivosaki kei na kena vakasamataki na vanananu qo me vakavotukanataki. Sa i Tavi ne I VOLA VANUA me na dau veitaratara kei na dau ni vakasala vakalawa ni noda vanua ka vakararamataka tiko yani na toso. Mo ni namaka ke rau na gole yani ki na koro na noda dau ni vakasala vakalawa e na dua na gauna walega qo ka ni sa tekivu tiko e so na cakacaka ka buwawa tiko vei keda eso na kena sa veivakadonui. Kerei meda kila sa rauta na cakacaka e na lecai ka ni sa rarama na vuravura meda kua ni dau volivoli rawarawa ena tavaya wisiki me vaka e liu.

Veiqaravi ni Komiti e Suva

Sa oti na kena gauna ka ni sa rogoci sa mai ciqomi e $50,000.00 mai vei iratou na komiti e Suva. Oqori na qa ni pinati ke na i karua sa tu mai vei na i lavo qori?  E rawa mera kila na lewe ni koro?

Au sa vakasalataka talega na Turaga Tui Yacata me sa vakasamataki na komiti ni vanua e Suva kei na protocol vakavanua. De yaga me dua na “evaluation” raici mada na ka dou sa cakava rawa, cava e sega ni rawa vinaka? Cava na vu ni kena sega ni rawa? Na sitoa mai na koro, dou mai taura na kena i sau ni niu - na cava na kena malumalumu? Cava tale e rawa me vavinakataki kina? Na loga ni dalo - cava sa mai tao kina? Cava e rawa ni vakavinakataki kina?

Cava e mai tao kina na koro ni vuli keitou mai qarava na kena cakacaka? Tikina cava e rawa me veisautaki me vinaka kina? Na veivakatorocaketaki kece e cakacaka vinaka e sega ni ca, na kena qaravi ga. Me dua na nomudou ripote me ka ni vuli vei ira era muri mai. Na noda malumalumu e sega ni ca, meda vakayagataka me driving force to a better future]. Eda malumalumu kece na tamata [tabu yani] ia, sa koro ni vuli ni toso ki liu.

Me da kua ni tatao ni ka vinaka, tu vakatikitiki laiva na vinaka me drodro me vaka na uciwai: kaya ga o momo Timoci, sa sega ni rawa ga dabe”